Gelezen XIX
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie juli 2021
Domein van licht, Yuko Tshushima, De Bezige Bij, 2020 ***
Dit boek is niet nieuw. De Japanse auteur, overleden in 2016, schreef het werk in 1979. In 1990 werd het vertaald en verdween onder het stof. Maar opeens kreeg het boek een tweede leven en scoort het werk internationaal hoge ogen. Een jonge vrouw, net gescheiden, verhuist samen met haar tweejarig dochtertje naar een appartement in Tokio. Zorg combineert ze met werk in een drukke samenleving. Haar nieuwe leven wankelt tussen hoop, eenzaamheid en verdriet. De taal is glashelder en ondanks de emotionele toestanden soms vrij hard. Een scala aan gevoelens onder een Japans masker, zo zou je dit kunnen beschrijven. Daarom voelde het voor mij wat vreemd aan. Vervreemdend eigenlijk. Maar de mooie stijl en de intieme inkijk in de Japanse manier van hoe men daar met elkaar omgaat, vond ik zeer boeiend.
Klara en de zon, Kazuo Ishiguro, Atlas Contact, 2021*****
De eerste roman van de auteur sinds hij in 2017 de Nobelprijs voor de Literatuur won. En wat voor een! Zeer toegankelijk, diep menselijk en toch met een verhaal waar robots, Kunstmatige Vrienden of Vriendinnen, de hoofdrol spelen.
Klara wordt de Kunstmatige Vriendin van Josie. Of beter: ze wordt de Uitverkorene van Josie om haar thuisrobot te zijn en dat stemt Klara blij. Ze is niet de beste robot, zo beseft ze, maar bezit een flinke link om emoties te onderscheppen en daarop in te spelen. Ze is m.a.w. geen techneut als robot, eerder een emotionele tolk. Klara wordt gekocht en heeft de zon nodig om zichzelf op te laden. Anders verzwakt ze. Dat verklaart de titel, technisch dan.
Maar door de ‘ogen’ van Klara, camera’s die elk vlak nauwkeurig ontleden naar uitdrukking, toonhoogte, expressie, beweging… krijg je een spiegelbeeld van menselijk gedrag in een maatschappij die concurrentieel is ingesteld. Bijna onmenselijk is. De vraag is dan ook, naarmate het boek vordert, wie mens is en wie als robot fungeert. Klara of de mensen die ze probeert te snappen, gadeslaat, anticipeert? Klara leeft niet op zonne-energie; ze geeft ook klaarheid. Ze is een zon in huis.
Mooi van taal, zeer vlot leesbaar. Ontroerend en een einde dat je wel verwacht maar niet wenst voor Klara. Het mooiste boek van deze blog. Zeer sterk aangeraden!
Praat met mij, T.C. Boyle, Meridiaan Uitgevers, 2021****
Van Boyle las ik vroeger ‘Na de barbarij’ (2011). Een roman die ik graag las. Benieuwd dus naar zijn laatste roman die een actueel thema bespeelt. De vraag of dieren ons begrijpen en of wij met hen kunnen communiceren, een relatie kunnen opbouwen vergelijkbaar met de intermenselijke relaties die we kennen.
Jarenlang werd o.a. op chimpansees in die zin geëxperimenteerd. In dat milieu speelt zich deze roman af. Sam, een jonge chimpansee, lijkt de verwachtingen in te lossen. Aimee, een naam die wellicht niet toevallig gekozen werd, biedt zich aan om zich over Sam te ontfermen. Er ontstaat een nauwe band tussen die twee.
Het dierlijke van Sam in combinatie met het naïeve karakter van Aimee creëert verrassingen maar wordt stap na stap catastrofaal. Dier en mens blijken anders te reageren, anders te ageren ondanks een apart soort hartstocht. De kloof wordt groter. Of wil Boyle nu precies het omgekeerde beweren en aantonen dat onze menselijke samenleving absoluut niet tolerant, niet humaan ageert, ten aanzien van slimme beesten?
Feit is dat het boek tot nadenken stemt. Over onze rol in een totaliteit van natuur die ons nabij is, ons doet leven en altijd vreemd blijft? Wie krijgt een plaats? Welk dier? Welk soort mensen?
Spannend maar niet ontspannend. Maar goed, dat kun je van Boyle ook niet verwachten. Een topper.
De stemmen van de Pamano, Jaume Cabré, Meridiaan Uitgevers, 2021****
Een turf van een boek. Een kleine zevenhonderd bladzijden die zowat een halve eeuw overspannen. Dat betekent uitgronden, werken in de diepte. Cabré, Spaanse auteur, neemt als centraal thema de Spaanse Burgeroorlog en het fascistisch regime dat decennialang het politieke en sociale leven bepaalde in zijn land. Een aparte kijk van een Spanjaard op een zeer ‘apart’ historisch Spaans tijdperk. De actuele vertaling ligt voor het grijpen.
Maar het boek is een roman en de figuren die een belangrijke rol spelen zijn allemaal goed neergezet en geloofwaardig. Alles start met een ogenschijnlijk onschuldig bezoek aan een school waar een journaliste iets wil over schrijven. Ze vindt de dagboeken van een onderwijzer. Een man die meewerkte met het linkse verzet als spion, als informant, gezien zijn goede band met de fascistische burgemeester. Iets wat hij verborgen hield ook voor zijn vrouw, voor alle dorpsgenoten. Tot de dagboeken het daglicht zien, jaren later. Dagboeken gericht aan zijn dochter voor wie hij een eerlijk testament van zijn leven wil nalaten. Een ingewikkeld complot van leugen, liefde, verraad, ongeloof en daarbovenop een vertaling naar leugen, liefde en (on)geloof nu.
Het enige wat mij wat stoorde waren de soms ellenlange historische gegevens van dynastielijnen, soms bladzijden lang namen van neven, nichten, ouders, grootouders, betovergrootouders,... Daar stokt het verhaal soms.
Het boek is mooi omwille van de duale lijn, het vertolken van hoe een burgeroorlog jaren later een klein dorp blijft storen en contacten wantrouwig maakt, hoe mensen liegen en bedriegen en soms toch als held worden uitgeroepen. Zowel links als rechts.
De tweede plaats, Rachel Cusk, De Bezige Bij, 2021***
Cusk veroverde ons land met de vertaling van de romantrilogie Contouren. Volgens recensenten zou dit boek teruggrijpen naar haar oorspronkelijk oeuvre. Diepgaande psychologie. Ik was benieuwd.
Haar verhaal speelt zich af in een ‘Murdoch-setting’. Vrij beperkt gelokaliseerd, als je de inleiding even buiten beschouwing laat. Een landhuis met een buitenhuisje waar het vrouwelijk hoofdpersonage een schilder uitnodigt. Maar niets loopt zoals verwacht. De schilder brengt ook een mondaine vriendin mee, een ietwat ongeleid projectiel die ook de dochter van het hoofdpersonage op sleeptouw neemt. Dat wekt onbegrip, wrevel, jaloezie maar ook nieuwsgierigheid op.
Diverse relationele banden, manieren van zijn en praten, doorkruisen elkaar, beïnvloeden elkaar en leiden meestal tot scheuring en disharmonie.
Het mooiste in het boek vond ik de strijd van een moeder om haar dochter (weer) voor zich te winnen. De angst om te verliezen, het risico om alles te verliezen als je ook nog die ene persoon verliest.
Soms was de psychologie, voor mij althans, soms te ver gezocht. Ik begreep niet alle gedachtesprongen. Daarom ‘slechts’ drie sterren: een sterk uitgangspunt, een goede schrijfstijl maar de psychologie, die uiteindelijk de motor moet zijn van het boek, overtuigde me niet compleet.
De dood van Francis Bacon, Max Porter, De Bezige Bij, 2021****
Max Porter is een schrijver des doods. Het boek ‘Verdriet is een ding met veren’ (2016), vond ik een superieure literaire neerslag van een rauw rouwproces.
Nu gaat het over Francis Bacon op zijn sterfbed. Niet de filosoof en wetenschapper uit de 16de eeuw, maar wel de kunstschilder die leefde in de 20ste eeuw en aan wie Centre Pompidou in 2020 een fantastische retrospectieve wijdde.
Het boek telt slechts een 75-tal bladzijden en dan nog op grote interlinie en klein formaat. Het zijn sprokkels van herinneringen, verzuchtingen en verlangens van de homoseksuele Bacon die dacht zijn geliefde te zien aan zijn sterfbed maar slechts zijn zuster ziet opdagen. Niet dat het met zoveel woorden wordt gezegd.
Vertalen wat een stervende denkt. Doodziek. Vreemde associaties.
Dit boek kon me bekoren omdat ik zelf van de werken van Bacon houdt. Zonder die herinneringen aan een aantal doeken, begreep ik van dit werk weinig. Gouden raad: bekijk de werken van Bacon. Lees iets over zijn relatie met een bokser en lees dan Porter. Zijn manier om een lege canvas met gedachten te vullen, is grandioos.
Roeivlucht, Mark van Tongele, Atlas Contact, 2021****
Mark van Tongele studeerde geneeskunde. Dat merk je zijdelings op en dat intrigeert me ook als lezer (en wetenschapper van opleiding). De combinatie van wetenschap en literatuur biedt heerlijke dimensies.
Roeivlucht is de baltsvlucht van de zwarte stern. Een spitse, snelle en mooie meeuwensoort die je vooral in de wintermaanden kan aantreffen aan de kust van West-Europa. ’s Zomers maken ze lawaai in het hogere noorden van ons continent.
Kustwoorden zijn niet vreemd in deze poëzie. Samen hangend met wind en plezier van wind in de zeilen. Soms iets cynisch maar meestal opgewekt als de kreet van de stern. Met een kwinkslag, een wingspan.
Nee, ik heb niet alles gelezen van deze bundel. Ik blader door gedichten. Soms lees je er een meerdere keren, en soms vind je dan een nieuwe. Ik lees ze meestal bladerend van achter naar voor. En blijf hangen. Zoals sternen kunnen.
Heerlijk natuurlijk werk. Zo licht van toon, zo intens van constructie.
Vluchtweg, Jet van Vuuren, Ambo/Anthos, 2021****
Een thriller die zich afspeelt in Friesland. Twee zusjes met familie aan het varen op een meer. Een zusje verdrinkt, het hoofdpersonage houdt er een trauma aan over. Tot ze door een tante wordt opgeroepen om het huisje van haar vader zaliger te betrekken, vlakbij datzelfde meer.
Dan komen herinneringen boven en dan ontstaat een nieuw verhaal. Wie niet houdt van oer-hollands laat dit boek best achterwege. Maar de plot zit goed in elkaar, de thema’s zijn actueel, de zijsporen verwarrend. Precies wat een goede thriller nodig heeft om te boeien. En ja, ik heb het in een ruk doorgelezen op een lazy Sunday.
Ideaal voor wachttijden in vaccinatiecentra of om autofiles, luchthavenperikels... te verteren.
Het geheim van Raven Hall, Emma Rous, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 2021***
Eerst dacht ik: dit is een copy paste van een film die ik jaren geleden zag. Mensen krijgen een uitnodiging om naar een afgelegen hotel te gaan, ergens in Engeland. Iedereen wordt afgezet en dan begint het spel van wie is wie. Er vallen een paar doden, mensen verdwijnen van de radar.
Maar het boek krijgt langzamerhand meer karakter. Wie is wie en wie was wie vroeger? En dan komen onverwachte wendingen toch nog naar een climax. Naderhand worden figuren beter getekend en krijgt het verhaal ook schwung.
Zeker een goed vakantieboek. Verwacht er niet meer van.
Wallonië en de Ardennen, Kristien Hansebout, Sterck & De Vreese, 2021****
Voor mij ligt een turf van 420 bladzijden. Gewicht: 1475 gram. Dit is dus geen werk om in je rugzak te proppen wil je het zuiden en oosten van ons land verkennen. Dit boek is een topper qua voorbereiding. Het is een naslagwerk met veel doe-dingen.
Wat wil je zien? Wat wil je doen? Waar wil je iets doen? Waar is iets te zien? Waar kan je lekker eten? Waar wil je verblijven? Op dat punt is dit werk een unicum. Het is geografisch grondig. Met download wandelingen en fietstochten.
We namen de proef op de som in Namen, onlangs. We volgden het advies van de auteur. De referenties naar resto’s en hotels zeker goed. Musée Félicien Rops zeker een aanrader. Maar over het nieuwe Delta, prachtig gelegen met continu veranderende actuele kunst werd met geen woord gerept.
Dit boek is een ongelooflijk boeiende prestatie. Over de helft van ons land. Mooi uitgegeven. Schitterend om een start te maken voor een paar dagjes anders België. Dit boek zal voor twee jaar lang alle andere reisgidsen van de kaart vegen wat betreft ons Franstalig landsgedeelte.
Gelezen XVIII
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie mei 2021
De sneeuwpanter, Sylvain Tesson, Arbeiderspers, 2021*****
Een ontdekking. Er is de evenwichtige mix tussen avontuur en non-fictie thriller, geografie, liefde voor de planeet, filosofie en… niet onbelangrijk, ook een stijl zonder afwijkingen, zonder sentimentaliteit geschreven.
Je gaat als het ware mee in het verhaal, een avontuurlijke reis op zoek naar de sneeuwpanter die weinigen in beeld krijgen. De auteur kon mee met het gezelschap van natuurfotograaf Vincent Munier. Je leest het boek(je) door in een drietal uur. Gewoon omdat je wil weten, wil meeleven, wil voelen, … hoe het leven is op de meest desolate sites van onze planeet. Geen heldendom, geen triomf. Wel de stilte als het dier in zicht komt en bescheidenheid als het over het mensdom gaat. Mooi is ook hoe het wachten, het lange wachten, wordt beschreven en hoe gedachten fladderen als het lichaam zich verplicht moet stilhouden.
Zelden geef ik vijf sterren. Maar deze verdient er zelfs zes. Niets is moeilijk aan het boek, behalve de ervaring die wordt verteld.
Een kat achterlaten, Haruki Murakami, Atlas Contact, 2020****
Een zoon en een vader. Op een fiets. Het lijkt wel bijna een liedje van Wim Sonneveld. In de bak achterop een kat die ze willen achterlaten. Wat ze doen.
Maar die kat keert weer. Een allegorie die de auteur beschrijft om de relatie met zijn vader uit te schrijven. Zijn vader was Japans militair tijdens Wereldoorlog II. Toch zet Murakami hooggespannen verwachtingen opzij. ‘Ik ben een heel gewone zoon van een heel gewoon mens’. Dat geldt voor 99.99% van de wereldbevolking. De 0.1% die er anders over denkt, is het overdenken niet waard.
Maar het is goed dat hij dat zegt.
Het boek bevat weinig karakters en is zeer mooi geïllustreerd. Rustpunten in de lectuur die zin per zin mag en moet geproefd worden.
Een mooi boek vol wijsheid over het leven en hoe het gaat bij ‘gewone’ mensen. Toch een buitengewoon mooi boek.
Voor liefhebbers van mooie covers...
De kat die boeken wilde redden, Sosuke Natsukawa, Signatuur 2020*****
Het lijkt wel een blog van kattensoorten te worden: van sneeuwpanter naar verloren katten, naar katten die zelfs kunnen spreken. En alle boeken spelen zich af in Centraal en Oost-Azië. Is dit een trend? Of een gezocht toeval van een lezer die ook een kat koestert?
Er is de overleden grootvader, een boekhandelaar met grote liefde voor Literatuur. Er is de kleinzoon die na de dood van zijn opa niet weet wat hij moet doen. De zaak sluiten, lijkt het meest voor de hand liggend. Dat is hij van plan. Maar een vierpoter staat in de weg. Een kat die kan praten. In de beginfase gaat het eerder over blazen. Een idee dat bij mij zeker het boek van Max Porter ‘Verdriet is een ding met veren’, opriep. Hoe een ‘beest’ de mens leert om beter te leven, de goede weg terug te vinden en een en ander kan verwerken.
In tegenstelling met Max Porter is Natsukawa minder scherp. Het boek leest eerder als een fabel. Je merkt hoe scholier Rintaro zichzelf vindt, anderen ontdekt en uiteindelijk ook wat afstand neemt van mensen die boeken lezen omdat literatuur nu eenmaal moet en zich daardoor een bepaalde air aanmeten.
Een heerlijk boek. Schitterend. Ontroerend. En toch met een kritische kattenkijk die doet glimlachen.
Mijn lieve gunsteling, Marieke Lucas Rijneveld, Atlas Contact, 2020***
Geen verrassing voor wie ‘De avond is ongemak’ las. Zie een van mijn vorige blogs. Het zat er aan te komen en was al mooi voorbereid als vervolg op het vorige succes. De veearts die verliefd werd op de boerendochter. En hoe de boerendochter ook het spel meespeelt, alles als gewonnen vrijheid ziet en geniet van het idee.
In die zin een afknapper. Omdat de plot als een duplicaat wordt gelezen. Rijneveld* zal zich moeten herpakken als zij verder willen scoren. Want de pen, ja…. die hebben ze echt in handen. Als stijlroman is het ongelooflijk hoe zij zich verplaatsen in de man die leeftijdsgenoot van hun vader kan zijn.
Vandaar de drie sterren. Alles stroomt er uit. In een ongelooflijke correcte stijl.
Toch las ik dit niet graag.
‘De avond is ongemak’ vond ik een riskant en absoluut onverwacht boek. Deze is een afgeleide. Nog altijd zeer goed geschreven. Een stijl als een snelweg, regelrechte drive en zeggen zoals je het beleeft, bovenhuids. Maar als een te verwachten vervolg op het vorige, blijft het boek onder de verwachtingen. Te veel déjà vue.
Benieuwd hoe deze auteurs verder schrijven.
*Rijneveld uit zich als non-binair. Uit respect gebruik ik hier dus een meervoud als het over de auteur gaat.
De acht bergen, Paolo Cognetti, Bezige Bij, 2020***
Een succesproduct. Soms is net dat een rem om een boek te lezen. Een geval van elitair absurdistan, dat geef ik grif toe. Dus, ja. Lezen maar. Door zovelen gesmaakt, moet het toch ietwat naar woorden smaken?
Dat is zeker het geval. Cognetti schrijft goed en laat zich vlot lezen. Een Italiaanse streekroman met liefde gebracht. Een zachte roman in een soms onherbergzaam landschap. Waar mensen ondanks alle inspanningen toch teloor gaan of door een getekende vriendschap herinnerd blijven.
Bij mij bleef iets hangen. Waarom krijgt deze auteur zoveel lezers? Wat biedt hij als extra? Niets. Er zijn acht keer achthonderd bergen die beklommen werden, waar iemand zich vestigt, die gecultiveerd werden. Wat maakt van dit boek een bestseller?
Iets wat we niet graag toegeven. Warmte. Gewoonweg warmte. Misschien net een graadje teveel aan vriendschap, dit boek.
De Stilte, Don Delillo, Ambo/Anthos, 2020****
De auteur is geboren in 1936. Maar de roman is absoluut eigentijds en van een stijl waar menig jonge debutant jaloers zou op zijn. Heerlijk scherp, verfrissend en creatief associatief betreffende een visionair onderwerp.
Stel dat alle schermen op zwart gaan. Je crasht in een vliegtuig, je weet niet meer waarover te praten, het zwarte gat lijkt nabij. Voeg daarbij nog een vleugje Einstein en een complete chaostheorie. Gaande van ‘neurale interfaces’ tot ‘persoonlijke inzichten die wegzinken in quantumdominantie.’
Niets meer dan stilte als metafoor van isolatie. Alle informatiekanalen weggesneden. Wat rest dan van de moderne wereld, de ambities van de mens van nu? Het lijkt wel een omgekeerde lockdown. Daar mag alles virtueel en blijft het reële weg. Bij Delillo zitten mensen samen voor een zwart scherm en weten niet wat te doen, wat te zeggen. Alsof ook de realiteit door het scherm werd opgeslorpt.
De huidige pandemie en het thema van dit boek tonen dat mensen de weg verliezen tussen het reële en het virtuele. Enkel virtueel en je hoort niets anders dan depressie, eenzaamheid, gebrek aan knuffelcontacten, aanraking, de touch van mens tot mens. Zet alle informatiekanalen op slot en opeens is de chaos in deze samenleving compleet. Vliegtuigen verdwijnen van de radar, ziekteverwekkers krijgen vrij spel, kernwapens zijn uitgeschakeld en de kleine oorlogen nemen ongecontroleerd toe.
Beklijvende roman die de kwetsbaarheid van de moderne mens op deze planeet op een andere manier beschrijft.
Grensgebieden, Gerald Murnane, Signatuur, 2021*****
Dit werk vraagt werk van de lezer. Beperkt qua aantal bladzijden, maar wat er staat… lees je niet zomaar. Er zijn weinig feiten in het relaas. Het is een terugblik van een oude man op zijn leven. Die terugblik wordt opgebouwd via ogenschijnlijk toevallige waarnemingen: een vogel, een kerkklok, een kind dat lijkt op… Dan gaat de auteur hierop in en wikkelt als het ware een spinsel rond de start. Zeer associatief. Wie dacht dat Virginia Woolf het summum van associatief schrijven voorstelt, zal zijn of haar mening moeten herzien na het lezen van dit boek.
Het vraagt erom om meegesleept te worden. Je te laten gaan in zinnen die draaien en keren, spiraalsgewijze terugkomen op het uitgangspunt en toch iets anders vertellen. Je weet niet precies waar alles (maar ja, wat is alles hier?) zich afspeelt. Je merkt restanten van een katholiek verleden, van een internaat, van heel veel lezen en hoe literatuur de kijk verandert. Er is een continue wisselwerking tussen wat de ik-figuur denkt en datgene wat hij ziet en hoe datgene wat hij ziet hem terug aan iets doet denken.
Een fabuleus boek. Voor mij alvast een van de topboeken die ik dit jaar las.
De bibliotheek van Parijs, Janet Skeslien Charles, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 2020****
Een mooie invalshoek en ook met goed leesdebiet geschreven. Een turfje van iets meer dan 400 bladzijden dat geen moment verveelt. Het verhaal gaat over hoe de Amerikaanse bibliotheek van Parijs tijdens de bezetting van de nazi’s tot een plaats van verzet uitgroeide. Bibliotheekmedewerkers ontpopten zich tot stille helden en redden op die manier veel mensen van deportatie en een gewisse dood.
Het verhaal is opgebouwd als een tweespoor: het ene dus Parijs tijdens WO II. Het andere in Montana ruim veertig jaar later. Odile is de bindende figuur. Het leven van die decennia hebben haar getekend en geleerd dat weinig in oorlogstijden zwart-wit is. Dat te snel zijn met een oordeel soms fataal kan worden voor een ander. Maar het ontwapenende van de jeugd maakt onverwacht openingen.
Gebaseerd op waargebeurde feiten en verder aangedikt met een zweempje tragiek en romantiek. Op een of andere manier deed het me denken aan ‘Onder moeders vleugels’ en ‘Alleen op de wereld’. Leven en keuzes maken in een wereld die je zelf absoluut niet in handen hebt.
Een boeiend spannend ontspannend boek.
De verdwenen piano’s van Siberië, Sophy Roberts, Ambo/Anthos, 2021****
Een kunstzinnig, journalistiek reisverhaal in een land dat zowel afschrikt als tot de verbeelding spreekt. Siberië. Het woord alleen al doet je rillingen krijgen. Maar de auteur is vastberaden en zoekt tijdens wintertijden naar piano’s in Siberië. Al bij al een vreemd idee...
Ondanks de kilte en de koude van het leven daar, geeft dit boek warmte. Warmte en een glimlach. Geen piano gevonden? Verdwenen? Op naar de volgende. Je maakt een reis mee, je ontmoet mensen, je ziet hoe natuur en cultuur soms een fusie maakten en soms ook tot desintegratie leidden.
Ik vond dit een mooi, ontroerend, leerzaam en bij wijlen grappig boek. Je leert een land kennen die meer dan Europa omspant. Een onbekend gegeven waar ook mensen, zoals jij en ik, wonen. Soms gedeporteerd, soms omwille van economische redenen daar hun stek vonden en er nog altijd blijven. De kou snijdt. De snaren lijden. Het boek leest als een trans-Siberische express.
Voor zowel reisliefhebbers, kunstenaars, musici en Russian lovers... een aanrader.
Schemervluchten, Helen Macdonald, Bezige bij, 2021***
Na ‘H is for hawk’, een van mijn favoriete boeken ooit, snelde ik als een slechtvalk naar de boekenhandel. Zo benieuwd was ik.
De teleurstelling om slechts drie sterren te willen geven, is des te groter.
De sterren verdient deze auteur omwille van haar ‘bezetenheid’ met alles wat leeft in de natuur. Wat je leest in de korte essays die als een ‘schemervlucht’ lezen, is altijd natuurgetrouw. Je leert dus enorm veel van een diversiteit aan habitat, van gewone en minder gewone dieren. Niet alleen vogels.
De titel is goed gekozen. Omdat haar verhaal over de gierzwaluwen, hun schemervluchten, een van de beste stukken zijn uit het boek.
Je leert enorm veel en je baalt. Je baalt omdat de auteur zichzelf te veel in de kijker zet. Haar depressies, haar twijfels, haar verleden… Wie bewijs je een dienst met je te vereenzelvigen met een soort die graag ‘wild’ is en ‘natuurlijk’ moet blijven?
In deze tijden had ik geen boodschap aan zwakte. Ik zocht verhalen van natuur die me leerden relativeren. Vreemd dat net Macdonald dat niet heeft geleerd. Hoe je gewoon gewoon moet blijven als je dieren en natuur liefhebt. Geef dat leven een eerste plaats. Als je de mens als ondergeschikt predikt, hoef je niet elke traan te beschrijven.
De gewiekste vogelgids, Nico de Haan en Elwin van der Kolk, ANWB, Kosmos, 2021*****
Sinds vorig jaar, Corona-tijden, wordt wandelen een nieuwe bezigheid. Tijd in open lucht en vogelkijken in een vlucht. Zo ontstaat een nieuwe hobby, een nieuwe manier van kijken terwijl je beweegt. Het lijkt wel een beetje op jagen maar is godzijdank ongevaarlijk voor alles wat leeft. Dankzij mijn vader leerde ik mijn lesjes nog voor ik 12 jaar was. Mijn eerste spaarcenten waren op 15-jarige leeftijd besteed aan een verrekijker. Intussen heb ik er twee liggen. En vogelkijken doe ik nog altijd. Als amateur. Ik ben geen pro. Maar als je wandelt en je wil naderhand ontdekken wie die gevleugelde was, dan moet je op zoek.
Mijn favoriet, eigenlijk mijn dagboek vogelkijken is en blijft de ANWB-gids. De oude is volgeschreven, de nieuwe nog maagdelijk maar omdat én klimaat verandert én vogels ook andere standplaatsen kiezen, kocht ik er al een tweede.
Benieuwd dus naar ‘De gewiekste vogelgids’. Het overtrof mijn verwachtingen. Omdat het precies volgt wat je doet als je een vogel opmerkt. Je kijkt en ziet kleur. Daarna denk je na, wat deed die vogel? Dan denk je; waar was ik dan? En hoe zag die vogel er uit? Welke vorm had die?
Een gids die je leidt. Meer kan een gids niet zijn. Wij deden de proef na een uitstap in De Blankaart, Diksmuide (Woumen). Op het pad voor ons, een koppeltje. Pront rechtop. Wat geel en goed getekend in de vleugels. Polderland, moerassen, turfgebied. Mijn partner zocht in deze gids, ik in de ANWB-vogelgids. Tapuiten. Zij had het eerder gevonden dan ik.
Dit is een absolute aanrader voor beginnende vogelspotters. De gids volgt jouw gedrag in het kijken. En dat leidt dus snel naar de juiste naam. Eentje om af te vinken, dit boek!
Gelezen XVII
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie maart 2021
Snow, John Banville, Faber, 2020****
Het is altijd uitkijken naar een nieuwe Banville. Een Ierse schrijver die tot de beste hedendaagse auteurs behoort. Dit keer een ietwat ander genre dan we van hem gewoon zijn: een detective, bijna een whodunit, ware het niet dat niet de oplossing van de misdaad maar wel de sfeer rond de misdaad de essentie vormt. Bijna een streekroman want het boek speelt zich af in het zuidoosten van Ierland, nabij Wexford. Daar waar Banville zelf woont. De titel verraadt het seizoen. Een wel erg barre wintertijd voor het wel vochtige maar doorgaans zachte Ierse klimaat. Maar door de sneeuw kruipt ook de kilte onderhuids binnen: een mooie vondst die alle heftigheid, alle passionele kleuren nog sterker doet uitkomen. Het boek is bij mijn weten nog niet vertaald maar de Engelse versie laat zich redelijk gemakkelijk lezen. Het boek verdient de sterren omwille van de rake typering van de standenmaatschappij, de onderliggende achterdocht tussen protestanten en katholieken, de eenzaamheid van de personages, de setting en het landschap. Vijf sterren net niet: omdat wie een beetje de Ierse actualiteit volgt, snel snapt waar het naar toe gaat. Als whodunit mist het zijn ding. Als literaire thriller zeker niet. Een tip: dit boek is stukken beter dan ‘Hout’ van Jeroen Brouwers. Sorry voor de Brouwers-liefhebbers.
Zeer vreemd vond ik het wel dat in een dergelijke winterperiode de auteur een vleermuis laat verschijnen. Dat kon echt wel beter en is een blunder voor wie het landschap, klimaat en natuur van binnenuit wil beschrijven.
De Agatha Christie-kenner, Paul Jabobs, Houtekiet, 2021***
Hier getwijfeld tussen 2 of 3 sterren. Op basis van de eerste tientallen bladzijden dacht ik zelfs het boek aan de kant te leggen. Maar de volhouder wint en in dit geval geldt dit zowel voor de auteur als voor de lezer. Het boek zit eigenlijk prima in elkaar. De plot is goed bedacht en de stijl is vlot. Dus een perfect spannend ontspannend boek. Eentje voor op een luchthaven in post-Covid-tijden.
Mij stoorde wel het te concrete karakter, de vele verwijzingen naar het hier en nu van bij ons en de zuiderburen. Dat creëert een soap-gevoel en iets van ons-kent-ons terwijl het boek beter verdient en de auteur dit kan overstijgen. Sommige zijplots overtuigen niet waardoor je achteraf een ietwat bedrogen gevoel krijgt. Maar toch een vrij filmisch boek en in zijn genre wel beter dan Toni Coppers.
Transatlantic, Colum McCann, Random House, 2013 *****
Voor mij alvast DE ontdekking van de jaarwissel 2020-2021. Ooit meegesleept uit Washington en dan wat vergeten wegens apart gelegd in de boekenkast. Tot McCann door de vertaling van ‘Apeirogon’ (komt in de volgende blog zeker aan bod!) hier persaandacht kreeg. Opeens vond ik de kleine pocket terug.
Een heerlijk levensavontuur. Niet vertaald maar de taal is zo gefiltreerd, zuiver en dus van alle overbodigheid ontdaan, dat het lezen in de brontaal supervlot verloopt. Alles speelt zich af tussen de VS en Ierland. Beide landen hebben ook heel wat met elkaar te maken. De auteur zelf is er een voorbeeld van. De plot is buitengewoon. Eigenlijk simpel, maar is precies eenvoud niet het keurmerk van de meester? Drie iconische verhalen gespreid over een aantal decennia. Crossing times en crossing borders. Maar wat mij verwonderde, was het oprechte respect voor de vrouwen achter de verhalen die soms in een ander hoofdstuk, een ander tijdperk van de geschiedenis onverwacht sporen nalaten. Voor mij een van de meest feministische boeken ooit gelezen.
De stijl is zeer gevoelig, bijna intuïtief vrouwelijk (als ik dan al eens een cliché mag gebruiken). Kort in woordgebruik, rijk aan inlevingsvermogen. Deze auteur heeft mijn hart gestolen.
De hemelproef, Olli Jalonen, Uitgeverij Mozaïek, 2021****
Een Finse auteur schrijft over St-Helena. Een eiland dat wij alleen van Bonaparte kennen. En dan nog. Het vraagt wat zoekwerk in de atlas om het eiland te situeren. Nee, niet Elba. St-Helena, gelegen in de Atlantische Oceaan op hoogte van Angola. Veel en veel zuidelijker dan Kaapverdië. Astronoom Halley kwam daar langs en gaf de jongen Angus, een opdracht. Vogels tellen en de sterrenhemel tekenen. Angus is nieuwsgierig en begaafd. De dominee die zijn moeder tot vrouw nam, leert hem lezen en cijferen.
De auteur schrijft de verhalen van Angus in eerste persoon. Een tour de force. Hoe Angus zich kwijt van zijn taak, leert cijferen en door de cijfers heen ook verhoudingen leert onderkennen. Hoe hij leert lezen en de taal als code tot zich neemt. Romantisch, denk je dan.
Maar nee, de politieke wereld staat niet stil en een gouverneur beslist wie kansen krijgt en wie niet. Op een geïsoleerd eiland kan alles. Ook wat niet door de beugel kan. Zo leert Angus een ander verhaal kennen. Een van argwaan, angst en zoeken, vertwijfeld zoeken naar hoop, machtsmisbruik, racisme. Kan Halley zijn komeet laten schijnen op het leven van Angus? Hij vertrekt met een missie van hoop naar het democratische Britse Rijk. Een avontuur dat leest als een trein (excuseer; boot).
Een supergoed boek. Historisch en maatschappelijk boeiend en spannend. Leerrijk en vol fantasie. Maar altijd is de ruwe werkelijkheid erger dan de fantasie van een kind. Want naderhand denk je dan; hoeveel geniën heeft deze wereld onachtzaam genegeerd? Op de verkeerde plaats op het verkeerde moment geboren. Hoe luchtig ook, dit boek heeft een boodschap.
1794, Niklas Natt och dag, 2020, Prometheus***
1793 was zijn eerste. Een titel van een jaar later, dat is altijd kantje boordje lopen voor auteurs. Te veel van hetzelfde? Beter dan de vorige goeie? Dat was de vraag die mij deed grepen naar het boek.
De gevoelens zijn gemengd. Le noir van Stockholm blijft de klemtoon. De walmen, dampen van alcohol vermengd met urine, doodslag, mishandeling,…. Alles is weer aanwezig.
Maar de auteur geeft een twist aan zijn nieuwe roman. Opeens zijn we ver weg van het koude, zwarte Zweden en reizen we mee naar een godvergeten eiland. Slavenhandel.
Dus anders dan de vorige. Maar mijn inziens niet beter. Het verhaal van het exotische eiland en de overgang naar Zweden was perfect. De typering van de twee hoofdfiguren ook. Tot 75% van het boek met plezier gelezen. Maar de laatste hoofdstukken waren volgens mij een teveel aan fantasie. In die mate overdreven dat het niet meer geloofwaardig overkomt. Een climax die afknapper wordt. 1795 zal ik niet meer lezen.
Dubbelgangers & Tegenhangers, Jo Claes, Sterck & De Vreese, 2020**
Geloof is van alle tijden. Maar niet alle vormen van geloof dekken alle tijden. De evolutie van geloofsculturen is dus geen lineair proces. Het vraagt ontwikkeling, omwikkeling van bestaande rites en omvorming naar het ‘nieuwe’ geloof.
Mythes, sagen, Bijbelse taferelen, feesten als Lichtmis en Kerstmis, carnaval en Pasen,… het toont aan dat introductie van een nieuwe vorm van geloof de oude tradities niet kan vergeten. Dat is het uitgangspunt van het kunstboek. Jo Claes verkent een aantal parallellen tussen de klassieke mythologie en de Bijbelse verhalen.
Het boek is zeer mooi uitgegeven, met heel veel sprekende afbeeldingen. De auteur verdiept zich in de klassieke of Bijbelse teksten die hierover spreken. Zeker waardevol wat betreft historische inkijk.
Wat ik wel mis, is de kijk van de auteur zelf. Niet minder dan 50% van alle teksten zijn citaten over een figuur als Abraham of Juda of Deukalion. Genomen uit de Bijbel, vooral Oud Testament en dan ook van klassieke dichters zoals bv. Pindaros of Hesiodos. Op zich is dat goed. Maar ik mis elke vorm van interpretatie. Het boek is een encyclopedie. Een mooie. Maar er zat meer in dan louter opsomming.
Beschuldigd van gifmoord, Lieve Thienpont, Houtekiet, 2020***
Het euthanasieproces naar aanleiding van de euthanasie voor Tine Nys, was wereldnieuws. Drie artsen stonden terecht voor gifmoord. Was dit terecht? Lieve Thienpont, psychiater, stond er als verdachte. Een werkelijkheid die ze nooit voor mogelijk had gedacht en haar tot het diepste raakte.
Het boek is een zeer persoonlijk verhaal geworden. Een aparte inkijk in het leven van een psychiater die te maken krijgt met mensen die het leven, na veel aarzeling, soms niet meer waardevol vinden. Hoe ga je daar mee om? Euthanasie voor mensen met een fysische, palliatief voorspelbaar einde, is legaal en intussen ook maatschappelijk aanvaard. Mensen die psychologisch lijden, lijden dubbel. Want wie weet, hebben ze toch niet de kracht om zich te herpakken. Proberen ze genoeg? Proberen artsen en psychiaters wel genoeg? Dat is misschien wel de essentie van dit boek.
Ik las gefascineerd de eerste hoofdstukken die vooral het proces in de rechtbank beschrijven. Daarna komen hoofdstukken die zich misschien iets te veel herhalen wat betreft empathie, wetgeving en nuances. Vonkel komt iets te veel in de aandacht.
Maar wel blij dat mensen zoals zij lef hebben om te doen wat onvermijdelijk wordt als het leven geen kracht meer bijbrengt. Dood is inherent aan het leven. Niemand wordt hiervan gelukkig. Niemand.
Meteorologie van het innerlijk, Kris Pint, Boom, 2020***
Niets is meer de talk of the town dan het weer. Met onze seizoenen, soms matig startend, soms turbulent afwisselend, valt er altijd iets te vertellen. Over het weer van elke dag spreken; het lijkt het gewoonste maar is dat zo gewoon? Is het weer niet meer dan dat? Bepaalt het ook ons innerlijk leven niet? Leert het weer niet hoe we de dag, de tijd, de middag, de avond… doorkomen?
Kris Pint beschrijft in een aparte stijl hoe de weersomstandigheden buiten ook het ritme van ons leven bepalen. Dat doet hij met aparte momenten die zowel seizoens- als tijdsgebonden zijn. Hij neemt een aantal gezellen mee: o.a. Walter Benjamin, Nietzsche, Julia Kristeva, Roland Barthes. Een lezing van die laatste was overigens zijn drijfveer. Tijd en weer. Tijd en wedervaren. Le temps.
De actualiteit staat bol van hoe de mens het klimaat verandert. Pint keert terug naar een belangrijk uitgangspunt: hoe het weer en het tijdstip van de dag het innerlijke beleven van mensen bepaalt. Niet elk tijdstip van de dag, niet elke dag van een bepaald seizoen staat los van ons. De gesteldheid van ons leven als combinatie van weer en wat ik zelf doe of laat. Het weer als een specifieke invloed van buitenaf.
Een zeer aparte invalshoek die Pint ook divers invult. Filosofisch, poëtisch en soms verglijdend in een iets teveel aan citaten van dezelfde mensen. Maar hoe dan ook: ik las dit boek zeer graag.
De filosofie van een kat, John Gray, Spectrum, 2020****
Een boek voor én kattenliefhebbers én filosofen. Dat is op zich al twee sterren waard. Neem daarbij nog de vlotte, humoristische taal en je verdient drie sterren.
Het leuke van het boek is dat wordt uitgegaan van het kattenleven. Niet van mensen met katten. Centraal staat dan ook in het boek van Gray dat niet de mens de kat domesticeerde maar net omgekeerd. Wij werden slaaf van de kat. En wie katten in huis heeft, zal dat bevestigen.
Op zich al zeer leuk. Maar wat kunnen wij van katten leren aangaande het leven dat we leven? Dan graaft Gray weer wat dieper. De kat leeft namelijk in het hier en nu. Geen toekomstvisie. Als de kat leeft en zich fit voelt, doet het beest wat hij wil. Geen orders, geen agenda, geen deadlines. Goesting om te jagen? Jagen. Goesting om te slapen? Slapen. Goesting om vervelend te doen? Klagend miauwen.
De enige deadline is zijn dood. En katten die voelen dat ze sterven, zonderen zich af. Gaan apart. Ze zoeken geen betekenis in het lijden.
Gray pleit dat we nog meer moeten leren van katten. Hij besluit zijn boek met 10 kattentips voor het leven. Ik geef er eentje prijs: ‘het leven is geen verhaal. Het ongeschreven leven is veel meer waard dan elk verhaal dat je kunt verzinnen.’
Het boek kon vijf sterren krijgen. Maar de herhaling van hetzelfde middenin het boek gaf een dipje. Een kattenslaapje?
Buitengewoon bewustzijn, Peter Godfrey-Smith, Spectrum, 2020****
De ondertitel verklaart meer: ‘De octopus en de evolutie van intelligentie’. Om eerlijk te zijn: ik beschouw octopussen, meerkatten en inktvissen niet als aaibare huisdieren. Zelden ook aan de kust willen spotten zoals ik soms met vogels doe.
Maar uiteraard gaan er broodjeaapverhalen de ronde dat of walvissen of dolfijnen of kraaien intelligenter zijn dan de jongsten onder ons. Wat is waar?
De verdienste van Godfrey-Smith is dat hij zijn bezetenheid van de onderwaterwereld tussen allerlei ‘soorthanginge’ beesten combineert met evolutietheorie. Dat maakt van het boek een soort van wetenschappelijke onderzeeër. Goed gestoffeerd en door zijn persoonlijke verhalen ook begeesterend. Het boek bevat her en der wat foto’s, zwartwit. Maar wel goed dat de auteur die foto’s ook beschrijft, anders weet je niet goed wat je ziet. Gelukkig vind je in de middenbladzijden een paar kleurbeelden. Beelden van een andere werkelijkheid en die behoeven geen commentaar.
Dit is geen science-fiction. Dit is science. Er zijn systemen en werelden naast onze ‘humane’ samenleving die een hoge vorm van communicatie, van vriend- en vijandschap kennen. Zelfs diep onder de waterspiegel. Koppotigen werken met aftasten, met kleuren, met dreiging en toenadering. Design is hier troef. De auteur is er niet vies van om onze hersenwerking met deze van koppotigen te vergelijken. Wat zij kunnen wat wij niet kunnen en vice versa.
Het boek is een openbaring maar vraagt inspanning van de lezer. Niet altijd gemakkelijk. Nogmaals: geen SF wel wetenschap met een behoorlijke bodem filosofie. Maar het loont de moeite en doet je verbazen en achteraf ook bescheiden het boek terug op tafel leggen. Wie zijn wij?
Een ongelooflijk juist boek dat Darwinisten, wetenschappers, natuurliefhebbers en filosofen kan aanspreken.
Gelezen XVI
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie december 2020
Een novelle en zeker nouveau in de kringen van feministische cult in onze contreien. Onbekend is onbemind, maar eenmaal met zoveel woorden komen tot kennismaking wekt verbazing. Deze Zwitserse bleef bij ons onder de radar maar verdient aandacht. Ze was journaliste, fotografe, had een jong turbulent en vrij gevarieerd seksueel leven, was verslaafd aan morfine en stierf te jong aan een fietsongeluk wegens een niet juist gestelde diagnose. Opgang en ondergang en daar tussenin bevond zich een leven met open register.
Het boek bestaat uit twee belangrijke delen: enerzijds de novelle die vertelt hoe de mannelijke hoofdpersoon zijn liefde voor een vrouw uit de cabaretwereld nauwelijks overleeft. Indringend, detaillistisch maar mooi gezet in woorden. De voorliefde voor buitenlucht, de wandelingen,… deed mij enorm denken aan Robert Walser (‘De vrouw op het balkon en andere prozastukjes’). De toelichting achteraf, een korte biografie van Schwarzenbach, werkt verhelderend. Om eerlijk te zijn: de uitgever had beter deze biografie laten voorafgaan aan het verhaal. Want de novelle wint aan karakter na deze korte kennismaking met het leven van de auteur.
Mooi uitgegeven, een aparte aanrader. Een echt hebbeding.
Het derde deel over het leven van Cromwell, de man die king Henry VIII als koning deed overleven en zelfs een soort voorvader was van de Anglicaanse Kerk. Een boek voor duistere tijden à la corona. Niet minder dan 1200 bladzijden, flinterdun uitgegeven en met een kleine font. Dit boek telt voor 4 andere boeken en wie wat tijd tussenin laat vallen, moet noodgedwongen weer naar de handige Dramatis Peronae en nuttige stambomen om de draad op te nemen.
Toch was dit boek de minste van de trilogie. Te lang uitgesponnen, te veel herhalingen, te veel dipjes. Alles al gehad en altijd van hetzelfde een beetje meer en nauwelijks anders. Uiteraard blijft het een huzarenstuk om zo’n boek te schrijven. De zeer fijne psychologische schetsen en dialogen van Cromwell en ‘zijn’ koning, maken dit historisch boek actueel. Soms zie je Trump of Johnson ageren als een ongelooflijke vorm van opgeblazen ego’s die door een of andere slimme goeroe min of meer in banen worden geleid tot die uiteindelijk ‘onthoofd’ wordt wegens niet volgzaam genoeg. Jammer dat het moment van afgang, het moment waarop Cromwell het vertrouwen van Henry verliest, niet beter werd uitgediept. Opeens gaat het snel na 600 pagina’s traag en herhalend. Want net op dat moment van twijfel en vertwijfeling zie je het ware gelaat van de politieke hoogvlucht: nog hoger vliegen of de Icarus-val achterna.
Soit, het is een vlot en filmisch geschreven boek. Maar het mocht ook 300 blzn korter. Voor lezers die Mantel niet kennen: lees ‘Wolf Hall’. De eerste was de beste.
Altijd zorgt de Nobelprijs Literatuur voor verrassingen. Murakami? Magris? Nee…. Dit jaar had Glück het geluk.
Globalisatie zit intenser op social media dan op literair vlak. Elk landje kent zijn favorieten, elk werelddeel deelt auteurs af en toe met andere landen. Zelf had ik van deze dichteres nog nooit gehoord en ook niets gelezen. Met deze dus rechtgezet. Mijn excuses aan Louise. Van haar is nog niets vertaald (dixit december 2020). Via mijn vertrouwde boekhandel dus wel een exemplaar Village Life kunnen bemachtigen. Deze vrouw spreekt niet hermetisch. Haar ‘gedichten’ zijn eerder ‘vér-zichten’. Breed, duidelijk maar wel met een point. Vergis je niet in de breedheid van zinnen: elk woord staat op z’n plaats.
In deze bundel gaat veel om over sterfelijkheid en het intermediaire tussen het leven en moment van dood. Dat intermediaire krijgt dan een Amerikaanse vertaling. Haar visie is niet opwekkend maar toch gedragen door een vorm van doorleefde emotie, van een begrip zonder te begrijpen. Het zintuiglijk waarnemen is een ‘waarneembaar’ uitgangspunt. En voor wie bang is van Engelstalig te lezen: de woordkeuze is eenvoudig. Je begrijpt het. In eerste instantie. In tweede instantie lees je opnieuw. Opnieuw een moment van verheldering. Kortom: lees Glück in haar taal. Precies de eenvoudige woordkeuze zou het voor vertalers best lastig kunnen maken.
Als ik ‘Village Life’ lees, herbeleef ik iets van vroeger. Iets van wat ik vergeten was maar direct naar bovenkomt tijdens deze leesontdekking. Een visuele tekstuele herinnering aan leven. Mooi.
De burgemeester van Kuurne schreef een boek. Op zich al vreemd. Startend met zijn eigen verhalen op Facebook begon hij aan kinderen te vertellen over corona. Als burgemeester van een gemeente in Zuid-West-Vlaanderen was het virus nooit weg van zijn werk. De samenwerking met grafisch vormgever en illustratrice Ayla Brulez gaf opeens ruimte voor een boek. Cor & Ona. Een beeldend verhaal van een virus dat mens en wereld beheerst.
De uitgave is mooi. De taal alleszins niet burgemeesterachtig. De illustraties eenvoudig van lijn, beetje digi, clean.
Als voorleesboek is er een teveel aan tekst voor kleuters tot zes jaar. Ook iets te moeilijk. Zo leerde mijn ervaring. Als illustratieboek waren er dan te weinig illustraties voorhanden om de jongste jongelui te boeien. Het boek is eigenlijk een toffe manier om vooral jongeren maar ook volwassenen en andere doelgroepen op een leuke manier naar een beleidsverhaal te brengen. De wereld ontbreekt niet: Trump is er, China ook en natuurlijk blijft de bezige oma bezig in het plaatje. Kritische knipogen ontbreken evenmin.
Eigenlijk is het heerlijk om door te nemen: omdat door de bril van een burgemeester, in combinatie met de grafische versterking, er een menselijk verhaal ontstaat. Beleid bij mensen, bij mensen die soms lijden onder corona.
Hartverwarmend.
Eindelijk een nieuw geluid! Een biografie van vier zussen ineens die op hun manier, door hun manier van leven, mee aan de wieg stonden van de vrouwenemancipatie in het Verenigd Koninkrijk anno 1900-1940. ‘Vier meisjes als duivels’, zo is de titel van het eerste deel. Uiteraard was dit het oordeel van een man want uiteindelijk waren deze vier vrouwen gevoelig en vatbaar voor wat kon, niet kon, moest kunnen en ze wilden.
Zo geeft Watling een compleet nieuwe twist aan een oud bekend verhaal. De namen die op een andere manier bekeken worden, vanuit het oogpunt van de zusjes Olivier, spreken tot de verbeelding: Ford Madox Ford, George Bernard Shaw, de Bloomsburygroep, Virginia Woolf, Vanessa Bell, Rupert Brooke,… De entry van vier zussen, vier totaal aparte maar gedreven levens geven een nieuwe inkijk op het complexe sociale en culturele leven in Zuid-Oost-Engeland.
Twee van de vier zussen studeerden in Cambridge, al was de start niet vanzelfsprekend. Studeren was nefast voor de vrouwelijke voortplantingsorganen… Noel was vrouwelijke arts tijdens WOI. Daphne stichtte in de VK de Steinerschool. Vragen over huwelijk, of je als vrouw onderdrukt wordt in een huwelijk, of je mening zeggen je asociaal maakt… Via de zussen krijg je vragen die je als vrouw ook nu nog, niet onberoerd laten.
De afgebeelde foto’s zijn van zeer slechte kwaliteit evenals de onderschriften. Maar het verhaal op zich is een verrijking zonder weerga.
Dit boek is een verzameling van een dubbele sessie essays. Eentje over geluid. Eentje over licht. Voor natuurkundigen ligt het verschil tussen beide louter in frequentie. Een filosoof als Sloterdijk maakt er uiteraard een apart verhaal van. Ook de taal is weer op z’n Sloterdijks: een boeiend complot van associaties waar de aparte delen toch weer de puzzel maken. Het deel 'Geluid' is het meest toegankelijke en vertrekt vanuit de foetus-existentie van hartslag (beat?) en moederklanken (tonaliteit). Eenmaal op de wereld wordt het stil tot je zelf een kreet geeft. Toon en ritme als startpunt. Daar kan een lezer zich iets bij voorstellen, ook wereldwijd. Licht is dan iets abstracter gezet qua deel. Soms iets te veel van spelen met woorden zonder betekenis. Witte dozen, zwarte dozen en de wirwar van net wat geen licht is. Als natuurkundige vond ik dit iets minder onderbouwd en zelfs warrig.
Geluid als onderdeel zou ik vijf sterren geven. Licht twee. Vandaar de keuze voor drie. Jammer dat Boom Filosofie ook niet de andere lezingen heeft meegenomen die ook over kunst en kijken handelden. Toegegeven, Peter Sloterdijk schrijft soms in luchtbogen, maar is ook vrij gegrond in wat de wereld doet leven: geofilosofie, het belang van zintuigen en de communicatie tussen mensen. Aan ideeën is er nooit een overschot in deze drukke wereld. En als je ideeën dan ook snel kan integreren in een boek zoals 'Licht en geluid', snap ik niet waarom ook dit niet werd vertaald.
Zelf had ik het geluk om deze professor te interviewen naar aanleiding van zijn boek ‘De bril van Darwin’. In ons taalgebied misschien het beste wat ooit werd geschreven vanuit het wetenschappelijk oogpunt ‘Darwinisme’, een beetje de Vlaamse Richard Dawkins (auteur van o.a. The god delusion’).
Dit boek verscheen naar aanleiding van zijn emeritaat. Het is een globale terugblik vertrekkende van ons oeroud genetisch materiaal. Ons genetisch ‘prototype’, zo je wil. De taal is zeer toegankelijk, op het randje soms van te emotioneel uitgesponnen. Dit is het verhaal van een professor gedragsbiologie die warmte wil uitstralen en bekommerd is omwille van ingebakken misvattingen, veel meer dan een up to date van de wetenschap ‘gedragsbiologie’.
Toch bevat het boek veel waarheden en tegelijk veel discussiepunten. Dat mensen met een donkere huid, het standaardtype is en blanke mensen nauwelijks iets voorstellen in termen van evolutie. Dat we savannedieren zijn met een duidelijk onderscheid tussen man en vrouw. Dat we van groepsbinding houden en de manier van sociale omgang zich niet zomaar door een virus laat plat slaan. Dat wetenschappelijke vooruitgang het godsidee vernietigt. Dat er duidelijk twee genders zijn en alle bestaande types daartussen eigenlijk biologische afwijkingen zijn en dus ‘abnormaal’ volgens de standaard.
Vooral dat laatste staat dwars op het idee van ‘de maakbare mens’ en het sociaal aanvaardingsproces van transgenders, non-binaire mensen, x-people, … dat steeds meer groeit. Op dat punt spreekt en schrijft Nelissen als bioloog en statisticus. Niet als sociaal profeet. Volgens hem zijn ‘man’ en ‘vrouw’ de twee standaardtypes. Wat afwijkt van de standaard is volgens de evolutie een randfenomeen, een ‘afwijking van die standaard’. Even had ik het hiermee moeilijk. Wordt het terug een mannetjes-vrouwtjesverhaal? Is het gemiddelde dan de norm en dus normaal? Is de rest dus ‘abnormaal’ en te negeren? Nelissen is geen filosoof maar wel een eerlijke wetenschapper. Zijn taal wordt in andere niches van vooral humane wetenschappen soms met een andere begripsinhoud geduid. Dat maakt spraakverwarring en misverstanden mogelijk.
Daarom alleen al zou het nuttig zijn voor een dieper vervolg hierop. Want het zou jammer zijn mocht de toch progressief denkende Nelissen gekruisigd worden op het schavot van sociaal conservatisme.
Een aanrader voor lectuur in discussiegroepen, sociale vormingsprogramma’s, humaniora’s.
