Gelezen XV
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie november 2020
Fictie literair
De avond is ongemak, Marieke Lucas Rijneveld, Uitgeverij Atlas Contact, 2020****
‘Brute schoonheid’, zo klonk het oordeel van de jury van de International Booker Prize die deze auteur won als eerste Nederlandstalige. Zelf opgegroeid in een polderdorp in de ‘Lage Landen’ was ik uiteraard enorm nieuwsgierig. Wat in mij opkwam tijdens het lezen: ‘rauwe rouw’ en ‘dierlijke sensualiteit’. De hoofdfiguur, een jong pubermeisje van zo’n 13 jaar, rouwt om haar broer die door het ijs zakte bij de oversteek naar ‘de andere kant’. Ze leeft in een godvruchtige protestantse familie ergens in de rand van de Bijbelgordel (dat laatste wordt niet expliciet gezegd). Vader en moeder kunnen niet om met de rouw, willen troost vinden in Gods Woord maar glijden af; de vader in eenzaamheid en rebellie, de moeder in anorexia. De tweede zoon krijgt alle kans om zijn wraak wreedaardig uit te proberen op plant, dier en mens. De hoofdfiguur walgt van haar bestaan, weigert ook maar iets van zichzelf af te staan. Schijten doet ze niet meer. Ze doet haar jas nooit meer af en verzamelt in de jaszakken de nieuwe relikwieën van haar leven. Ze wordt dan ook ‘Jas’ genoemd. Af en toe is er een glimp van contact bij schoolvriendinnen. Maar het wantrouwen zit diep, de toonaard soms bij de beesten af.
De stijl is kordaat, rauw, cynisch. Maar ook zeer herkenbaar voor wie in de jaren ’70-’80 opgroeide in dat soort niemandsland. Verliefd worden op Boudewijn De Groot, willen geloven en niet meer kunnen geloven, … Een aangrijpende vertaling van een leven zonder stedelijke invloeden. Tja, en wat die Joden doen in hun kelder jaren later? Verborgen voor het aangezicht van de buitenwereld? Dat blijft je bezighouden. Een bewuste tijdsverwarring die achteraf doet glimlachen. Maar verklappen doe ik niet. Lees het zelf.
Een zeer mooi boek dat mij deed denken aan ‘De melkboer’ van Anita Burns en toch helemaal anders. Maar iets van dat rauwe, dat ruwe van het platteland en de achterdocht… hebben ze wel gemeenschappelijk. Het boek is misschien net iets te lang om herhalingen tegen te houden. Anders kreeg Rijneveld een 5. Maar ja, die kreeg ze toch al… internationaal. Kortom: een aanrader al is het boek niet aan te raden voor gevoelige lezers.
Beest, Ane Riel, Uitgeverij Prometeus, 2020****
Een boek met een origineel plot dat zweeft tussen roman en literaire thriller. Vergeet de eerste honderd bladzijden. Lees ze om te kunnen volgen. Deze blinken niet uit qua sfeer of literaire hoogstandjes al is het duale spoor van twee chronologische lijnen een houvast en belofte voor de rest van het boek. Een buurjongen die verliefd wordt op z’n buurvrouw die daarna kiest voor een andere man en kort daarop een zoon krijgt met toch wel vreemde trekjes. Honderd keer gelezen, duizend keer gezien. Maar dan wordt het vreemd: de buurjongen wordt eigenlijk de peetvader van de zoon van zijn grote onbereikbare liefde. Een liefde die later opnieuw vuur vat maar door de tijd gedoemd is tot doven en louter as wordt. Liefde is hier het thema en ‘Beest’ de ruwheid symboliseert waarmee de normaliteit omgaat met een andersoortige liefde. Liefde tussen een generatie, verboden liefde, liefde en zorg voor mensen met een afwijking. De laatste 150 bladzijden verklaren mijn 5 sterren. Omdat ik niet snap hoe je als auteur dit soort liefde tussen mensen een plaats kan geven, terwijl het een liefde is die noch als hetero, homo, trans, non-binair… kan bestempeld worden. Het is gewoon gewoon: liefde en zorg. Een soort inherente gegevenheid die de mens tot mens maakt in een zeer aparte context.
Emotionele lezers houden best een zakdoekje bij naar het einde.
In de wacht, Alfred Birney, De Geus, 2020****
Je kreeg een hartaanval, je bent zestiger en ligt ergens in een Nederlands hospitaal te wachten als een Nederlander met andere migratieachtergrond. Die achtergrond wordt zeer divers uitgespit overigens. Driehonderd bladzijden vanuit een ziekbed beschrijven en een vrij ruim tijdperk in breedbeeld nemen; dat kan Birney dus. Soms hilarisch, soms beklijvend en soms ongemakkelijk voor lezers zoals ik die het onderscheid tussen Hindostaan en Hindoestaan niet vat. Maar misschien is het net dat wat de auteur wil: voel je maar even ongemakkelijk als ‘super’-Hollander als je dit leest want dit stelt niets voor in vergelijking met wat wij door jullie superioriteitsgevoel verplicht werden te ondergaan. Wat dus een zeer individueel getinte roman is (en blijft), wordt tegelijk een scherm waarop een kritisch maatschappijbeeld wordt geprojecteerd. Zoals in een ziekenkamer het nauwelijks zichtbare tv-scherm een journaal toont met actualiteit en je dat onaandachtig bekijkt omdat je geen abstractie kan maken van wie je op dat moment bent. Nog bent. Nog even bent. Ook en vooral jouw lichaam.
Een mooi boek, ook maar niet alleen voor wie in de zorg werkt. Toch kan dit boek echt wel dienen als verplichte lectuur voor hoger onderwijs zorg- en verpleegkunde.
De nieuwe rivier, Eva Meijer, Das Mag Uitgever, 2020****
Bevreemdend boeiend. Ecologisch en af en toe esoterisch. Het is niet helemaal mijn ding als ik het omschrijf en toch heb ik het boek met plezier en met aandacht gelezen. De setting is (?) Zuid-Amerikaans, de filosofie erachter Westers, het detectivegehalte noppes. Maar wat dit boek uitstekend weergeeft, ook door de variatie aan stijl, is het ongemak van mensen in deze natuur en het zichtbare ongemak van een natuur beheerst door mensen. Voor mij toch een hoogstandje van literaire synthese in een wereld waar niets meer samenvalt maar waar wezens die overleven of ze nu mens, dier, plant of rivier zijn…. elkaar toch herkennen, moeten erkennen en samenhangen in een brute omgeving.
Waarover gaat het boek dan, zal je vragen als Zondvloed-blogger. Nee. Ik weiger een samenvatting te geven omdat het geheel caleidoscopisch is. Een ding is zeker: verwacht er geen eco-detective van. Dit is geen Agatha Thunberg-mysterie noch een Greta Christa-whodunit. Het is een goed boek omdat het zich niet laat vangen in één gat.
(Auto)biografie
De hofdame, Anne Glenconner, Ambo/Anthos Amsterdam, 2019****
“Mijn bijzondere leven in de schaduw van de Britse kroon”, aldus de ondertitel op de cover versierd met de foto van een dame met een zeer eigenaardig hoofddeksel. Dan denk je automatisch; of Waregem Koerse of Engeland. Het laatste dus. Een boek voor royaltywatchers? Absoluut niet. Eerder een boek om het rare, exotisch aandoend Britse koninkrijk beter te begrijpen, zeker in deze continue non-exit Brexit-tijden. Glenconner was de hofdame van prinses Margaret. Ze werd geboren in Norfolk (Holkham) op een enorm landgoed op een 15-tal kilometers van Sandringham. Het jachten en jagen deden haar ouders, de graven van Leicester, samen met de koninklijke familie. Daar begint een verhaal die tegelijk irritant, degoutant en amusant is. Enfin, het boek leest als een trein. Maar zelfs achter dit eerlijke verhaal van een 88-jarige merk je het verdriet, de eenzaamheid, het onbegrip. Meer nog, op het eind van het verhaal lees je cru over de onrechtvaardigheid om als vrouw geboren te worden in adellijke context. Neem dan nog een zoon die sterft aan Aids, een andere zoon met zware psychische problemen en een psychotisch rijke man die graag juwelen koopt voor de koninklijke familie maar waarvan je uiteindelijk niets erft. Met humor en liefde dit beschrijven, is een pronkstuk. Dat was ze, ook, deze hofdame. Maar toch iets meer. Misschien op de verkeerde plaats en te vroeg geboren. Al zegt ze dit niet zelf. Daarvoor is ze te trots en te Brits. Dat is precies wat voor ons exotisch overkomt.
Een absolute aanrader voor wie denkt te behoren tot de elite en voor wie elite verafschuwt. Daartussenin vind je dan, letterlijk tussen de regels, een leven dat ook voor ‘gewone’ stervelingen niet vreemd is.
Sontag, Benjamin Moser, De Arbeiderspers, 2019*****
Deze biografie trof me als een mokerslag. Als feministe in de jaren ’90 was Sontag een must. De brede blik, haar ideeën over kunst was ‘de’ stem van ‘de’ vrouw. In mijn lijstje van favorieten vind je overigens nog altijd een van haar zeldzame romans ‘De vulkaanminnaar’.
Maar wat een mens was dat… Het boek nam mijn warme gevoelens voor Sontag weg. Maar anderzijds groeide ook mijn respect voor haar ijver, de ambitie, dat eeuwige willen de eerste zijn. Dat is meer dan een idee. Daar moet je dag na dag voor vechten en werken, je opwerken en altijd voortdoen. Tot daar het respect. Maar de ijver die soms naijver werd, kon me niet bekoren. Sontag was geen aaibare, geen lieve. Ze was echt een bitch met een enorme intellectuele capaciteit om te onthouden en te verwerken.
Dit is wat een biografie moet zijn. Idolen plaatsen als mens in de context van elk moment van hun leven. In deze biografie zie je de tijdsgeest van midden vorige eeuw tot de millenniumwissel. Een monument van een boek over een monument van een vrouw die af en toe van haar sokkel valt.
Het zette me aan om in mijn bescheiden bib even alle werken na te gaan van Sontag. Ik had er meer dan ik dacht. Herlezen met dit werk in mind: heerlijke Covid-lectuur.
Non-fictie
Simon Stevin van Brugghe, Guido Vanden Berghe, Dieter Viaene, Ludo Vandamme. Uitgeverij Sterck & Devreese, 2020***
Eindelijk, zucht je dan. Eindelijk, denk je dan. Eindelijk een erkenning voor een intellectuele breedhoekdenker waarvan de meeste Belgen niets meer weten dan dat de man een standbeeld kreeg op het gelijknamige plein in Brugge en dat hij de ‘uitvinder’ is van de decimale getallen.
Het boek is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel zet Brugge in de kijker ten tijde van Stevin. Daarna volgt een levensschets om te eindigen met een derde deel dat vooral de ‘cijfermatige’ en praktische vernieuwingen toelicht die aan hem te danken zijn. Alle delen zijn goed gedocumenteerd en leren ook meer over de 16de eeuw hier in de Lage Landen.
Een mooie combinatie van geschiedenis, proberen en uitproberen, en hoe een boekhouder eigenlijk de eerste mathematicus werd. Hij introduceerde zelf het woord ‘wiskunde’. Want dat was ‘Stevin van Brugghe’: boekhouder en dus altijd bezig met cijfers en het berekenen van interest. Opnieuw leert de geschiedenis dat uitvindingen beginnen bij een volgehouden praktijk en bij het stellen van vragen bij de onvolmaaktheden die vanzelfsprekend lijken. Overigens maakte de man ook ontwerpen voor sluizen, gaf hij regels aan voor een ‘behoorlijke’ omgang. Tja, van Stevin kunnen we veel leren. Ook dat je verder mag gaan, grenzen mag overschrijden. Uiteindelijk was hij misschien meer Leidens dan Brugs. Maar ja, daar zullen de vele Brugse auteurs van een teveel aan voorwoorden het niet met mij eens zijn.
Het boek is mooi vormgegeven, met goed beeldmateriaal van authentieke documenten. Het leest vlot door omdat de delen altijd andere aspecten belichten. Je blijft verbaasd hoeveel aparte domeinen baat hebben bij goed inzicht. Mocht Simon Stevin nu opnieuw geboren worden, stond hij stevig in zijn schoenen als de nieuwe Steve Jobs.
Tip voor het toerismebureau Brugs Ommeland: waarom werd er nooit een Stevin-route gemaakt?
Hoe ouder, hoe beter, Daniel J. Levitin, Uitgeverij Pluim, 2020***
Iedere dag in de spiegel kijken, helpt niet. Het zijn vooral de non-verbale reacties van mensen die jou jarenlang niet meer zagen. Ben jij dat? Dan besef je dat de tijd sporen nalaat en dat je lichaam, jouw gelaat, veroudert. In eigen gedachten, louter mentaal, kan je je 35 jaar voelen. De spiegel spiegelt je leeftijd en dat is precies wat de auteur van dit boek niet leuk vindt. Ga de uitdaging aan en gebruik het reservoir van wat je hersenen hebben opgebouwd en opgeslagen aan ervaring op een goede manier. Oordelen en zelfs sneller én juister oordelen is een voorrecht van mensen met ervaring. Dat is een opsteker.
Maar er zijn randvoorwaarden: de gezondheid moet goed blijven, de kansen tot ontwikkeling moeten ook voor jouw portefeuille betaalbaar blijven. Dan zijn voorbeelden à la Jane Fonda misschien te Amerikaans en dus niet navolgbaar. Alles gaat goed zolang alles goed gaat en dan speelt leeftijd een mindere rol. Het glamourverhaal van een paar krasse, rijke Amerikanen is niet direct een stimulans. Gelukkig gaat de auteur iets dieper dan dat soort voorbeelden. De oproep om nieuwsgierig te blijven, te willen bijleren, te blijven bewegen… blijft natuurlijk belangrijk. Jarenlang sudoku’s oplossen om dementie tegen te gaan, helpt niet. De auteur is schatplichtig aan Kahneman: na 720 uur ‘ken’ je het spel intuïtief en leer je niets meer bij. Je maakt geen nieuwe schakelingen in je hersenen. Dus af en toe iets nieuws proberen, is de boodschap: schakelen van Sudoku naar een game, leer een andere taal of zoek het licht. Maak van je dagen geen nachten. Licht brengt duidelijkheid en ook geluk. Voor chronische pijn zonder een direct verband met een specifieke aandoening helpt enkel bewegen. Bewegen doet pijn maar helpt de pijn bestrijden.
En nog leuk: aandacht verscherpt zich als je afwisselt tussen focussen en de dagdroommodus. Omdat in die laatste- vaak onderschatte- fase, je hersenen zaken opnieuw en anders ordenen. Op dat moment word je creatiever dan je denkt en… jonger dan je denkt.
Kortom, een toegankelijk boek met een degelijke wetenschappelijke basis. Stoor je niet aan het Amerikanisme à la Jane-Fondaïsme.
De Bourgondiërs, Bart Van Loo, De Bezige Bij, 2019**
Bejubeld, een van de best-sellende auteurs in onze contreien en wie weet straks ook de aanvoerder van de Vlaamse Canon gezien de ondertitel ‘Aartsvaders van de Lage Landen’? De podcast en radio-uitzendingen maken van Bart Van Loo een historisch entertainer. Dat is precies wat zijn boeken ook zijn; entertainment met historie verweven. De pluspunten zijn legio: het boek leest vlotjes weg, de details zijn pittoresk, de view adembenemend. Je moet het maar kunnen: Bourgondië beschrijven als een bourgondiër.
Toch stoort me iets in dit werk. De stijl van het overdrevene, het zoeken naar het te pikante, het vergelijken met een heden dat niet te vergelijken is met dat verleden,... Zo’n boek is niet mijn ding omdat de mix de geloofwaardigheid ondermijnt. Geef mij maar Duby, Pernaud, Ariës. Deze auteurs waren voor mij het startpunt van een historische interpretatie vertrekkend vanuit het leven van alledag. Daar kan Van Loo niet tegenop. Hij vertegenwoordigt een ander genre. Game of Thrones noemen we science fiction. Terecht. Maar te vaak bezondigt deze auteur zich aan het gamen met historische feiten.
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie juli 2020
Russisch voor beginners, Dominique Biebau, Uitgeverij Vrijdag, 2019****
Aarzelend begonnen aan dit boek. Thrillers op z’n Vlaams waren voor mij het kleine broertje van het literair spannend geweld uit Scandinavië of de UK. Met twee literaire prijzen op zak (Gouden Strop 2020 en Hercule Poirotprijs 2019) toch wel benieuwd naar die Russische invalshoek. Toevallig een taal die ik dankzij jarenlange inspanning een beetje machtig ben.
Biebau heeft met deze zijn talent bewezen. Je leest het boek in een ruk uit en de plot laat zich niet verraden. Alhoewel, twee jaar Russische les volstaat al om de hint te snappen. En dan nog, dan nog blijft het boeiend tot de laatste bladzijde. Heerlijk weglezen tijdens een vakantieperiode en weg van de wereld in je eigen tuin. Dat kan een Vlaamse thriller dus. Zelfs Hercule Poirot zou snorren van genoegen…
https://dezondvloed.store/winkel/russisch-voor-beginners/
Jaag je ploeg over de botten van de doden, Olga Tokarczuk, De Geus, 2020***
De Nobelprijswinnaar 2019 schuwt de controverse niet; zoveel is duidelijk na deze nieuwe roman van Tokarczuk. Een ecologische thriller, een beetje Miss Marple achterna, lees ik op de achterflap. Niets van aan. Wat je in handen hebt, is een apart gegeven en totaal onverwacht. Inhoudelijk soms echt ver van ons bed, lichtjaren ver zelfs. Stijl en personages zijn dan weer schitterend geplaatst. De plot is niet honderd procent geloofwaardig (zelfs voor lezers die achteraf het boek achterstevoren nog eens doornemen). Een roman die tekenend is voor deze tijd. Het werk van Julia Zeh (‘Onze Mensen’) ligt in eenzelfde lijn al is haar werk meer politiek dan etherisch/ecologisch gekleurd. Toch wel boeiend om te vergelijken.
Geen vier sterren dus maar alleszins een boek dat voer is voor discussie. Meer wil ik niet kwijt anders krijgt het boek de lezers niet dat het verdient. De vreemde titel begrijp je als je weet dat twee hoofdpersonages elkaar continu vinden in het vertalen van gedichten van William Blake.
https://dezondvloed.store/winkel/jaag-je-ploeg-over-de-botten-van-de-doden/
Door jouw ogen, Peter Hoeg, Meulenhoff, 2020 vertaling***
Deze Deense durfal blijft verrassen. Nieuwe technologie, oude trauma’s, vroege herinneringen, een weerzien en weer zien. Je gelooft je eigen ogen niet als je dit werk leest. Door jouw ogen? Hoeg vraagt van zijn lezers een portie fantasie via een revolutionaire techniek om het eigen bewustzijn te verkennen via hightech. Wat je denkt, is niet langer geheim. Levens die verweven zijn, worden waarneembaar. Het wordt gemeten en in beeld gezet. Wie graaft in herinneringen, krijgt kleur en moet dus kleur bekennen. Van ploeteren in trauma’s door het lezen van een IT-plot. In een geheime setting wordt het onverwerkte verleden, diep in het geheugen, in beeld gebracht en via gesprekken gaan mensen zichzelf als een aura van gevoelskleuren verkennen. Maar is dit heilzaam? Worden mensen hier beter van? Wie neemt het risico om zichzelf als een plot waar te nemen?
Je twijfelt of dit sciencefiction is of reeds realiteit. Hoe ver kan het geheugen van een mens gepeild en verkend worden? Precies die balans maakt het boek intrigerend en bijwijlen akelig.
Het jaar van magisch denken, Joan Didion, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2006****
Je bent bekend omwille van je politieke columns, je bent een bezige bij en schrijft essays op z’n Europees als American citizen. Dan slaat het noodlot toe: ze verliest haar echtgenoot (de schrijver John Dunne) en in diezelfde periode wordt haar dochter opgenomen in het ziekenhuis en ligt zij daar wekenlang in coma. Shit happens. Niet louter omwille van een sociale onrechtvaardigheid maar omdat leven altijd chaos kan worden ondanks onze welgemeende voorzorgen.
Wat schrijf je dan? Wat gaat door je heen? Hoe maak je dit mee en hoe overleef je ook dat angstwekkende in een leven dat zich tot die cruciale momenten focuste op het maatschappelijk gebeuren? Je wordt zelf een verhaal van die maatschappij. Een aangrijpend boek, zeer eerlijk neergezet. Het lijden zoals het begint bij ons. Niets menselijks is ons vreemd.
https://dezondvloed.store/winkel/het-jaar-van-magisch-denken/
Witte Huizen, Amy Bloom, Nijgh & Van Ditmar,2018***
Dit boek is een andere benadering van Eleanor Roosevelt. “Een roman over de geheime en scandaleuze liefde van Eleanor Roosevelt”, aldus de cover. Een documentaire op VRT was voor mij de trigger om meer te weten te komen over deze presidentsvrouw. Haar autobiografie las ik eveneens en de bespreking hiervan vind je iets verderop deze blog (rubriek non-fictie).
De auteur van deze roman focust op de liefdesrelatie tussen de presidentsvrouw en Lorena Hicock, journaliste en later ook communicatieverantwoordelijke van het Witte Huis onder president Franklin Delano Roosevelt.
Voor mij was het ongelooflijk dat dit boek uitkwam in 2018. Ik spreek over een déjà-vue: een echte lesboroman zoals je die eind vorige eeuw verslond. Dat deze roman nu hoge toppen scoort en Amy Bloom als auteur zelf niet de eerste de beste is, verwondert me. Het boek leest wel aardig door. Een roman over een romance tussen twee belangrijke Amerikaanse vrouwen in een periode die in alle talen zweeg over andere geaardheden, zich afspelend in het White House waar ook de president zelf niets vies was van leuke secretaresses. De plot ligt zo voor dehand. Waar fictie de overhand neemt op historische feiten, is niet na te gaan. De documentaire op VRT sluit dicht aan bij deze roman. De autobiografie van Eleonaro zelf is veel meer verhullend.
https://dezondvloed.store/winkel/witte-huizen/
https://dezondvloed.store/winkel/white-houses/
The autobiography of Eleanor Roosevelt, Harper Perrianal, 1961****
Eleanor was de echtgenote van Franklin Delano Roosevelt die in 1933 president van de VS werd. Haar man begon aan drie ambtstermijnen en het beeld van de Conferentie van Jalta met Roosevelt, Churchill en Stalin, behoort tot ons collectief geheugen.
Tevergeefs zocht ik naar de maiden name van Eleanor. Roosevelt, zo dacht ik, was een pachtnaam verkregen door haar man, de president. Maar nee, Eleanor is ook zelf een Roosevelt. In het boek ontbreekt een stamboom wat spijtig is gezien ook de oom van Eleanor ooit president was (Theodore Roosevelt). Op internet vind je snel hoe de twee verweven zijn en dat zit ergens in het zevende knoopsgat. Beide stammen af van Zeeuwse immigranten die naar de States trokken in de 17de eeuw. Maar er is dus wel degelijk sprake van het echtpaar Roosevelt-Roosevelt.
Een autobiografie lezen, vraagt geduld. Omdat de auteur die zijn of haar leven beschrijft vaak in herhaling valt, details niet kan onderscheiden van wat belangrijk is en wat essentieel is vaak wordt verzwegen om er zelf beter uit te komen.
Toch verdient dit boek aandacht en dat om verschillende redenen. Er is de Eerste Wereldoorlog, de crisis van 1929, de dreiging van Nazi-Duitsland uitmondend in nog een wereldoorlog. Haar kijk op een leiders als Churchill of Stalin zijn soms hilarisch verhelderend. Zij was voor haar man een belangrijke sparringpartner ondanks haar bezige moederrol (zes kinderen). Het moment dat de president door polio werd getroffen, is een meer dan boeiende passage. Hoe de president dit verborg, altijd arm in arm liep waar het kon, zijn krukken verborg,… je houdt het niet voor mogelijk.
Na de dood van haar man wordt Eleanor een vrije vrouw. Geen theekransjes meer, geen verplichtingen, geen vervelende urenlange recepties,… Eleanor werd VN-afgevaardigde en reisde de wereld rond. Zij werd voorzitter van de Commissie Human Rights en lag aan de basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Oorlog, politieke intriges, mensenrechten, armoede en een vrouw aan het woord. Ondanks de herhalingen blijft dit een verbazingwekkend actueel boek. Nota bene: in dit boek van zo’n 600 pagina’s wordt Lorena Hicock drie keer geciteerd. Verzwegen? Privacy? Een overdreven case van Bloom? Wie zal het zeggen?
Morgen komt geen dag te laat, Ivan Krastev, Atlas Contact, 2020****
Deze Bulgaarse filosoof is niet bang van een rondje politiek. Hij is een scherp waarnemer die op een toegankelijke en transparante manier zijn ideeën op papier krijgt. Bij de aanvang van de coronapandemie in Europa volgde hij de reactie van de politieke leiders en hun communicatie met de bevolking. Hij eindigt zijn essay (het boek telt 80 blz.) met zeven paradoxen die te maken hebben met globalisme, deglobalisme en hernationalisering, een verstevigd gevoel van nationale eenheid, het uitroepen van een noodtoestand die de democratie kan bedreigen, de afwezigheid van de Europese Unie en het kantelmoment dat er zit aan te komen als de EU wil overleven, de bereidheid om privacy op te heffen wat met de vorige drie belangrijke crises nauwelijks kon (de economische crisis, de vluchtelingencrisis, de strijd tegen terreur) en tenslotte hoe ondanks een gevoel van nationale eenheid het besef doordringt dat de wereld van elkaar afhankelijk is en hoe mensen bereid zijn omwille van hun gezondheid macht te centraliseren.
Krastev houdt van paradoxale betogen. Dat zet je als lezer op scherp omdat je telkens een balans ziet naar voor komen die inderdaad merkbaar is: een pandemie die zich kan ontwikkelen door de economische globalisatie, mensen terug op zichzelf laat plooien maar tegelijkertijd ook het besef geeft dat iedereen getroffen wordt: noord én zuid, jong én oud, rijk en arm. Opeens zijn we herkenbaar ‘menselijk’ geworden en verwacht een bevolking van zijn leiders leiderschap. Iets wat dictators absoluut niet lusten: de pandemie is voor hen, aldus Krastev, geen zegen.
Een zeer boeiend boek dat best verplichte lectuur mag worden in het kader van corona-afstandsonderwijs in de hogere jaren van ons secundair onderwijs!
https://dezondvloed.store/winkel/morgen-komt-geen-dag-te-laat-hoe-de-pandemie-europa-verandert/
De slimste vogelgids, Jan Rodts, Houtekiet, 2019*****
Is deze vogelgids slim? Het was alvast even schrikken om vogels niet volgens familie maar naar grootte te schikken. Het begint bij een goudhaantje en eindigt bij de knobbelzwaan. Dat is alvast een aparte invalshoek. De gids werkt met foto’s, niet met tekeningen. Een riskante operatie want vogels fotograferen met zicht op alle details is niet eenvoudig. Daarom werken veel professionele vogelgidsen met tekeningen. Maar het moet gezegd: de foto’s zijn super van kwaliteit en de aanduiding van in het oog springende kenmerken is een meerwaarde.
Dit is effectief een slimme vogelgids voor wie vogels wil (leren) spotten niet ver van huis. De eigen tuin, een bos, een natuurgebied, eventjes Nederland in; 192 vogelsoorten worden goed beschreven en afgebeeld. Een rijkdom aan mogelijke waarnemingen.
Alle vogelsoorten worden zowel in het Nederlands, Frans, Engels en Duits aangegeven. Ook in het woordenregister. Dat maakt het gemakkelijk als je even een taalgrens oversteekt.
Per tegenoverliggende bladzijde krijg je een vogel in beeld. Als het mannetje veel van het vrouwtje verschilt, komen beide in beeld. Je ziet aan een tijdslijn wanneer de vogel te zien is in ons land.
Zeer handig is ook welke vogel lijkt op de vedervriend die je ziet. Op die manier kan je vlug vergelijken en via uitsluiting de juiste naam op je waarneming plakken.
Vogels klasseren op grootte werkt niet altijd eenvoudig. Je ziet een zwaluw maar huiszwaluw en boerenzwaluw staan wel in andere delen. Dat is even wennen. De 5 delen, volgens grootteorde, zijn wel ingekleurd maar altijd in groenkleuren. Dat maakt het moeilijker zoeken. Esthetisch is dit wel mooi maar naar zoekfunctie mocht het iets kleurrijker. Zijn vogels zelf niet kleurrijk?
Dit is toch wel een zeer goede vogelgids voor onze streken. Duidelijk en met heel veel informatie op kort bestek en goed beeldmateriaal. Een pluspunt voor wie begint met vogels spotten. Om vogels te plaatsen binnen een grotere familie is een veldgids à la ANWB of Peterson aangeraden.
https://dezondvloed.store/winkel/de-slimste-vogelgids-alle-192-broedvogels-van-belgie-en-nederland/
Fwiet Fwiet, Begijn Le Bleu, Sterck & De Vreese, 2020****
Begijn Le Bleu is een Vlaams cabaretier én een fervent vogelspotter. Over dat soort spotten schreef hij dit boek. Elk hoofdstuk is genoemd naar een vogel. Soms vogels van dichtbij zoals de merel, ekster, huismus, zilvermeeuw of roodborst. Maar soms legt Begijn ook afstanden af om een vogelsoort te zien: flamingo’s, laplanduilen, slangenarend, parelduiker… Ietwat verwarrend is het dat de hoofdtekening van de vogel niet altijd het beest is waarnaar het hoofdstuk werd vernoemd.
Als comedian schreef hij het boek met veel humor en het leest als een trein. Over vogels praten, breekt soms ook het ijs tussen mensen en zo ontstaan naast het tureluren ook ernstige gesprekken over het leven. Af en toe krijg je zelfs medelijden met zijn gezin die hij vaak overtuigend meesleept naar een specifiek vogeloord waar behalve die ene vogel niet zo veel te beleven valt…
Via QR-codes kan je ook alle podcasts van Begijn beluisteren: lees-en luisterboek ineens! Een extraatje. Dit boek is geen veldgids voor beginners maar wel een liefdevol en hartverwarmend verhaal van een man die zot is van vogels en daarover liefdevol kwettert. Zijn passie heeft ook maatschappelijke repercussies: de auteur ziet de vogel als vriend van de mens, ook van landbouwers. Eén gierzwaluw verorbert 10.000 insecten per dag, kraaiachtigen eten krengen en zijn dus een gratis vuilnisdienst, wormeters verluchten de grond,… In zijn epiloog vertelt Begijn Le Bleu over een bijeenkomst van landbouwers in Sint-Gillis-Waas. Zeer omzichtig benadert hij de kwestie van het boeren in de polders en hun bedreigde omgeving wat betreft ruimte, natuur en exploitatie. Nee, volgens Le Bleu zijn niet alle polderboeren natuurhaters. Dat soort hokjeslogica is niet aan hem besteed. Het brengt ons inderdaad geen stap dichter bij een evenwicht dat mens en natuur nodig hebben.
https://dezondvloed.store/winkel/fwiet-fwiet-de-passie-van-het-vogelkijken/
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie juni 2020
Tijd om te lezen zat. Het weer was droog, niet nat. Lezen en de zon voelen branden. Wie wou nog weg naar andere landen? Een beetje grasduinen in de eigen bibliotheek, een verlanglijstje aanstippen voor straks wanneer je even een boek in de hand mag nemen in de ‘boek-hand-el’ en intussen de net-voor-corona-boeken die gekocht werden, blad na blad ontdekken.
Hierbij een logboek van mijn coronatijd.
Zij, Helle Helle, Querido, 2019******
Dit is een must. Daarom de zes sterren terwijl de grens op vijf ligt. Mocht het over cognac gaan dan praat je over XXO. Een mens blijft zich verbazen over de diversiteit aan literair talent richting noord. Peter Hoeg, Per Olov Enquist, Tarjei Vesaas en nu pas ontdekt: Helle Helle. Waar Hoeg hilarisch is, Enquist historisch en soms wat gek doet, komt Vestaasen (IJspaleis) meest in de buurt van Helle Helle. Een zeer eenvoudig taalgebruik die in de eenvoud misleidend werkt; opeens ontdek je emoties die je zelf vergeten was ondanks de schijnbaar emotieloze taal. Dat is knap. Een boek dat mij deed wenen ondanks het gemis aan sentimentele taal.
Een dochter vertelt hoe zij het nakende sterven van haar moeder beleeft. Dat is gewoon in één zin de synthese van het boek. Hoe lijden bij jonge vrouwen geen kans krijgt en tot isolement dwingt en je toch de confrontatie met het levenseinde elke dag moet aangaan.
Op zo’n auteur ben je als schrijfliefhebber jaloers. Omdat de snoeischaar hier onverbiddelijk was.
Dit boek is voor iedereen in deze rouwperiode een aanrader. Het is helemaal niet moeilijk, niet beschouwelijk. Het is gewoonweg ‘zij’.
De Kolibrie, Sandro Veronesi, Prometheus Amsterdam, 2020****
Het duurde lang voor ik iets las van deze auteur. Misschien was het de ‘Veronesi’ die me tegenhield? Een naam waar je geen goed auteur achter zoekt, een soort schrijver van boeken die je in spoorwegwinkels en luchthavenshops snel binnenslaat om uren reizen te vergeten gezien op een langdurig snel transport niets te zien valt. Met deze een rechtzetting. Deze auteur schrijft goed en ondanks een beperkte invalshoek ook blijvend boeiend. De twist in tijd en personages, de soms overdreven pietluttige strijd van wat mensen tot mens maakt, laten dit boek lezen als een ontdekking van wat wij kunnen en niet kunnen, willen en niet willen en toch doen ondanks dat niet kunnen of willen. De kleine mens dus, de kolibrie. Mobiel, wendbaar en rusteloos. Zeer gaaf geschreven. Een aanrader voor wie reist naar de binnenkant van de mens. Laat zon en zee voor wat ze zijn. Wat mensen bindt over tijd en ruimte, is nauwelijks vatbaar. Laat staan te beschrijven. Maar dit komt aardig in de buurt.
Kindsoldaat, Oscar van den Boogaard, De Bezige Bij, 2018***
Jachthuis, Oscar van den Boogaard, De Bezige Bij, 2020****
Deze twee boeken sluiten aaneen en zijn, zo zegt toch de literaire pers, sleutelromans. In ons land hebben we Delphine Boël, beeldend kunstenares. Bij de noorderburen wordt het dan deze auteur die een buitenechtelijk kind zou zijn van Prins Bernhard. De waarheid ontdek je nooit in een roman. Maar die ietwat fabuleuze achtergrond maakt het natuurlijk leuker en smeuïger. De beide boeken situeren zich in een upperclassmilieu met alle opgeblazen feitjes en kinderachtigheden eigen aan deze klasse. Diverse tendensen zoals natuur, feminisme, seksuele revolutie,… die karakter gaven aan de tweede helft van de vorige eeuw, komen terug in het denken en doen van de protagonisten. Toch herken je de man als auteur: de kern van wat feminisme is, mist hij. Hij schrijft ‘er over’ en niet ‘over’ en zeker niet ‘er in’. Zijn mannelijke personages zijn mensen van vlees en bloed, de vrouwen meestal karikaturen.
Voor mij was ‘Kindsoldaat’ net iets te langdradig, miste de plot een spanningsboog door een teveel aan zich herhalende details. ‘Jachthuis’ krijgt een hogere score omdat gebeurtenissen en plot in een beter tempo liggen en het boek tot op het einde weet te boeien. De auteur laat zich goed lezen, een beetje te goed soms. Je walst door de bladzijden. Maar als het waar is, als Oscar echt een buitenechtelijke zoon is van Prins Bernhard (PB)… dan is dit een meer dan behoorlijke (bekoorlijke?) inkijk op het o zo integere, protestantse Holland.
Pruisisch Blauw, Philipp Kerr, Boekerij, 2017****
Deze auteur maakte naam en faam met ‘De Berlijnse trilogie’. Maar mij intrigeerde de titel van dit minder bekende werk van Kerr omdat net dat Pruisisch Blauw ook een hoofdrol speelde in de hierboven besproken romans van Oscar van den Boogaard. Bij die auteur staat PB én voor Prins Bernhard én voor Pruisisch Blauw. Twee keer PB in een week? Toeval bestaat. Of niet?
De auteur Kerr schuwt de grote namen niet in WO II. Bormann, Heydrich, Goebbels… ze komen op het platform van de literaire actie. Dat getuigt van durf. De hoofdpersoon in zijn boeken is Bernie Gunther; een complot an sich van een mens. Is hij fascist of socialist? Heult hij met de Nazi’s? Of is hij gewoon een opportunist? Bernie is een antiheld en neemt je mee als getuige bij alle grote namen van het nieuwe Duitsland eind de jaren 30. Je wordt meegenomen in een roman à la Spielberg en je leest en leest tot je bijna gelooft dat wat hij beschrijft ook realiteit was in de Duitse schimmige onderwereld.
Zijn stijl is op het randje van hilarisch. Niet erg gekuist maar vreselijk associatief. Er zijn twee keuzes: of je giert van het lachen bij bepaalde stijlfiguren of je gooit het boek weg na tien bladzijden. Faites vos jeux!
En wat met dat Pruisisch blauw? Blijkbaar een antigif voor thallium (atoomnummer 81), een metaal dat een geliefd middel was bij en voor spionnen die dood moesten of die anderen de dood injoegen. Maar eerlijkheidshalve voegen we er aan toe dat dit pas bekend werd en officieel werd in 2003. Dus dat soort PB moeten we hier zeker met een korreltje (zout?) nemen.
Zeer goed werk ook van deze auteur: “Als de doden niet herrijzen”*****, Boekerij, 2009. Gelauwerd met de titel van ‘Thriller van het jaar 2010’ door VN Detective & Thrillergids.
De Stille dood, Volker Kutscher, The House of books, 2019****
Een toevallige aankoop en met plezier gelezen. Het verhaal speelt zich af in Berlijn (1930). Tijden veranderen zowel wat betreft politiek als techniek. Dat is de geniale vondst wat dit boek echt leuk maakt. De overgang van ‘stomme’ film naar de gesproken versie en hoe ‘stom’ de wereld in elkaar zit bij machthebbers en diegene die hunkeren naar meer macht of anderen die blijven hangen bij traditie. Wie veel whodunits leest, zal rap weten hoe de vork in de steel zit. Maar dit neemt het leesplezier niet weg. Het boek speelt zich af in een Berlijns film- en zakenmilieu, leest als een ‘Silent Witness’ en is correct qua stijl. Nee, geen literaire thriller. Eerder een apart spannend verhaal mooi geplaatst en gescreend in een collectief verleden. Het vleugje romantiek was er misschien net te veel aan. Stomme film, remember?
Hydropolitiek, Haroon Sheikh, Boom, 2019*****
Water is belangrijk. Droogte, overstromingen, een variabele zeespiegel… is onderwerp van veel denken. De auteur neemt hiervan kennis en start met ‘water’filosofen zoals Ten Bos en Sloterdijk. Maar dit boek gaat niet over het klimaat. Hier lezen we over politieke belangen om en rond oceanen en zeeën. Hydropolitiek als uitgangspunt voor de toekomst. Sheikh maakt een onderscheid tussen geopolitieke landen zoals bv. Rusland of (tot voor kort) China en hydropolitieke landen zoals bv. Indonesië, Japan, het Verenigd Koninkrijk, de VS en… Nederland. In zeven hoofdstukken worden landen palend aan zeeën en oceanen uitgelicht vanuit een historisch, economisch, politiek gekoppeld aan een beetje futuristische visie. Dat maakt dat heel veel landen op de wereldkaart een eigen geschiedenis krijgen vanuit hun maritiem verleden.
Dit is een boek voor wakkere wereldburgers. Wat zijn belangen die nu en straks spelen: welke landen hebben kansen en welke verliezen terrein? Sheikh schuwt de controverse niet en dat maakt het net boeiend. Hij pleit voor landen die aan hydropolitiek doen: open grenzen, soft power en inspelen op invloeden van buitenuit. Geslotenheid geeft geen toekomst, aldus de auteur. Ook voor mensen die (straks) ver reizen, kunnen hier een beknopte, maritiem getinte historiek lezen van landen grenzend aan zeeën en oceanen. En dat zijn er echt wel veel.
Het boek leest vlot al werkt de opsomming van feiten soms wat vertragend. Het is beter dit boek als naslagwerk te gebruiken voor wie een ‘zee’-land aandoet, voor wie wat meer wil te weten komen over maritieme belangen. Voor mij alvast een meerwaarde in mijn boekenkast!
Het deel en het geheel, Werner Heisenberg, Lemniscaat, 2019***
Heisenberg is een fysicus die aan de basis ligt van het ‘onzekerheidsprincipe’. Hiermee vormt hij met Einstein, Bohr en Pauli het magische kwadraat van een natuurkundige revolutie die tot op heden de wereld schokt en verandert. Tot circa 1900 was de wereld lineair en redelijk ‘eenvoudig’: de klassieke mechanica à la Newton en Keppler gaven ons een beeld van ver en dichtbij. Een vertrouwd beeld gezien de appel nooit ver van de boom valt. Daar kwam in de eerste helft van vorige eeuw verandering in. Opeens leek niets meer continu en waren niet alle grootheden tegelijkertijd meetbaar. Energie bestond uit kleine pakketjes, quanta. Ruimte en tijd werden gelijke dimensies en snelheid veranderde de perceptie van ruimte en tijd.
Wie waren die natuurkundigen? Waarover praatten ze onderling? Je hoort gesprekken, je leest over wandelingen en onderlinge discussies stap na stap. Dit boek vraagt een beetje inzicht in natuurkunde maar gaat veel meer over de ethische, filosofische en politieke vragen waarmee deze wetenschappers zich toen al van bewust waren. In zekere zin is het ontroerend te weten dat deze grote ‘revolutionairen’ ook bezig waren met de eeuwig menselijke vragen en twijfel hun deel was. Blijf ik in Duitsland of ga ik naar de VS? Nazi-Duitsland kwam op. Wie bleef, werd verdacht. Wie vertrok, zoals Einstein, werd omarmd in het Manhattan-project.
Dit boek krijgt drie sterren en verdient er tien. Slechts drie omdat de entry niet eenvoudig is. Tien omdat dit een superdocument is van wat positieve wetenschap ook is; namelijk een grondig nadenken over de wereld, in de brede zin van het woord. Exacte wetenschap als humane bezigheid, in coronatijden niet verrassend eigenlijk.
Annick Vansevenant
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie april 2020
De kroon-corona op het werk van lezen. In tijden van verplichte opsluiting geven boeken soelaas. Helemaal niet helaas. Want een boek dat boeit, doet tijd(en) vergeten. Gezien de verplichte fysieke sluiting van De Zondvloed, van bibliotheken, … grasduinen we in ons eigen boekhoudkundig verleden.
Daarom een beetje deze aparte editie. Hierbij een aantal favoriete auteurs, onderverdeeld in diverse genres. Wellicht heb je ze niet allemaal zelf in huis, maar misschien kan je via een ‘hengel’ (reëel of virtueel) samen boeken delen (of ze gewoon bestellen via dezondvloed.store). Dat helpt in het overleven. Bladzijden raken het leven.
Rose Tremain
Nog altijd het mooiste van wat ik ooit las. Zeer toegankelijk en toch verrassend qua diepte. Zin per zin goed gezet. Mijn favoriet is een roman die zich afspeelt binnen het Deense hof, met in de hoofdrol een luitspeler en een koningin. Niets is wat het lijkt maar het drama blijft boeien.
Favoriet boek: ‘Muziek en stilte’.
Robert Walser
Misschien ben ik blij dat ik Walser nooit heb ontmoet. Walser sleet zijn laatste jaren in een psychiatrische instelling. Maar hij schrijft zo indringend juist dat je ietwat ongemakkelijk in je zetel of stoel begint te schuiven tijdens het lezen. Een beetje lichaamsbeweging kan geen kwaad in quarantaine. Mentaal schuif je zeker een aantal dimensies op. Zet je schrap. Walser walst lezers ondersteboven.
Favoriet boek: ‘De vrouw op het balkon en andere prozastukjes’.
Iris Murdoch
Hoeveel kan je schrijven over een paar personages in een beperkte ruimte? Het universum van menselijk contact delen en een spanningsboog onderhouden? Murdoch schreef vaak dikke turven met weinig personages met weinig buitensporig nieuws. Wat gebeurde was een mentale twist die het universum van menselijk denken en doen exact beschrijft. Een dikke roman schrijven over wat in een living van 10 op 6 meter gebeurt. Living! Misschien is het dat wat de UK ok maakt. Dat benepene rare, dat beperkte dat groot denkt of denkt te worden.
Favoriet boek: ‘Bruno’s droom’. Niet aan te raden voor mensen lijdend aan arachnafobie.
Juli Zeh
De stem van het andere, nieuwe Duitsland. Merkwaardige Merkel-achtige auteur wat betreft de manier van observeren, analyseren. Dan weer helemaal geen ‘Angela’ in haar sociale kritiek op benepenheid. Zeh schrijft duidelijk, frappant en cassant. Met een groot sociaal hart al zal ze dit niet laten blijken in haar stijl. Valse bescheidenheid, mensen die van natuur profit maken, de grote principedenkers… een voor een worden ze afgemaakt. In stijl met stijl.
Favoriet boek: ‘Ons soort mensen’.
Per Olov Enquist
De naam zet het kompas aan. Richting noord. De geschiedenis van Scandinavië is ons vreemder dan de roerige tijden in Frankrijk, Italië, Oostenrijk of Spanje. Dat Denemarken ooit heerser was van het noorden, weinigen die het weten. Dat hier een koningshuis regeerde met grote invloed, het lijkt wel een trollenverhaal. Niets van dat bij de pas overleden Enquist. Open en eerlijk inzicht in het noordse denken, historisch goed gefundeerd.
Favoriet boek: ‘ Het bezoek van de lijfarts’.
Peter Hoeg
Deense auteur die wereldwijd bekend werd met ‘Smilla’s gevoel voor sneeuw’. Zeker een aanrader maar mij bekoorde hij veel meer met een hilarisch, spannend, hectisch boek dat jammer genoeg onder de radar bleef. Een boek te gek om te bedenken.
Favoriet boek: ‘De kinderen van de olifantenhoeders’. Als jouw partner gestoord wordt door een onvoorziene lach dan lees je dit boek beter in een eigen kamer. Perfecte lectuur in deze aparte tijden.
En verder…
Niets naar je zin? Probeer dan eens volgende auteurs:
Irvin. D. Yaloom, ‘Nietsches tranen’. Aanrader voor anti-therapeutische filosofen.
Nino Haratischwilli, ‘De kat en de generaal’. Aanrader voor historici die kleine geschiedenissen vergeten.
Graham Swift, ‘En andere verhalen’. Aanrader voor expats UK binnen Europa.
Susan Sontag, ‘De vulkaanminnaar’. Aanrader voor verzamelwoedenaars en andere.
Alessandro Baricco: ‘Zijde’. Aanrader voor wereldreizigers die hun reis naar het Oosten nu in West-Europa doorbrengen.
George R.R. Martin/Frank Herbert
Game of thrones. Goed voor uren leesplezier. De boeken zijn beter dan de verfilming. Heerlijke sleutelroman over historiek, over macht, over lijden en overleven. Zelf ben ik er laat aan begonnen, wegens het vooroordeel dat het ietwat onder ‘mijn’ niveau zou liggen. Niets van. Dit is pure spannende ontspanning en zeer goed geschreven.
Overigens is ook ‘Duin’, een voorloper in hetzelfde genre, een heerlijke aanrader.
Favoriet: ‘Duin’, Frank Herbert.
John Le Carre
MI5. Cold war. Berlijn, Hamburg, Londen, Moskou, Panama,…. Je leert iets over wat omgaat in wat de media bestempelen als ‘intelligence service’. Met inzicht, met Engelse humor en met gevoel voor de mens achter ‘the service’. Deze auteur is totaal niet Fleming. De spanning komt via wat menselijk gebeurt in een te grote wereld waar mensen zoeken naar waarheid en waarheid vooral een strategisch spel wordt. Naar mijn mening meer dan spannend genoeg.
Maar wie het niet heeft voor ‘spionage’-affaires; Le Carre schreef in zijn beginperiode ook gewone misdaadromans, in de sixties.
Favorieten: “Voetsporen in de sneeuw’, ‘Telefoon voor de dode’.
En verder….
Daniël Hecht, ‘Geestdrift’. Aanrader voor getourmenteerde thuiszitters.
Minette Walters, 'De IJskelder' en ‘De beeldhouwster’. Aanrader voor wie een moord wil plegen.
Sarah Waters, ‘Vingervlug’ en ‘Fluwelen Begeerte’. Aanrader voor wie geen moord wil plegen maar met plezier leest over harde tijden.
Laten we het luchtig houden en het hermetische even vergeten. Plezier en herkenbaarheid mogen ook in de korte taal die poëzie nu eenmaal is. Mijn favorieten in gesloten omgeving:
Judith Herzberg, '111 hopla’s'. Niet alle 111 zijn om te lachen. Het lukt je wel bij een 80-tal.
K. Schippers, 'Een leeuwerik boven een weiland'. Twee benen zijn niet voldoende om op te staan. Er is nog een twist van fantasie nodig. Dat is Schippers. Heerlijk, eenvoudig mooi.
Indien er sprake is van rouw lees ik hier wat meest aansluit bij de kern van een afscheid:
Leonard Nolens, 'Manieren van leven'. Dichter.
Julian Barnes, 'Hoogteverschillen'. Romancier.
