Gelezen XXXIII

Annick Vansevenant 
voor De Zondvloed Boekhandel/ R &M
Editie oktober 2024

Non-fictie

Autocratie bv, Anne Applebaum, Ambo/Anthos, 2024***

Dit boek kreeg de laatste maanden enorm veel persaandacht. 

Terecht en onterecht, aldus mijn visie.

Terecht omdat de auteur van veel werelden thuis is. Zowel qua opleiding (historica, John Hopkins University) als qua woonplaats Washington DC, London en Polen). Zonder twijfel lees je hier iemand die ‘beslagen’ is in de topic van geopolitiek. Applebaum is een neoliberaal en gehuwd met de huidige Poolse minister van Buitenlandse Zaken, regering Tusk.

Terecht een vrij positieve quotering omdat Applebaum alles rustig en correct beschrijft. Er is weinig dat je als ondeskundige niet begrijpt als je dit boek leest. Het laat zich lezen en je wordt wereldwijd meegenomen. Wie meer wil weten, vindt in de relatief uitgebreide noten veel referenties om verder opzoekwerk mogelijk te maken. Het boek in Nederlandse vertaling bevat 180 bladzijden met een annex van 16 bladzijden verwijzing. Dit boek staat niet op zichzelf maar is dus eerder als een synthese te lezen.

Terecht omdat Applebaum een soort ondergrond van kennis naar bovenhaalt. Dat belangrijke politieke leiders, meestal miljardairs, connecties zoeken met andere ‘soortgenoten’, los van continent, landsgrenzen, internationale afspraken en los zelfs van ideologie die het zogenaamde uithangbord is voor pers en publiek dichtbij. Daarom alleen al is dit boek verhelderend. Het gaat niet om dictators zoals ‘Hitler’. Uiteindelijk één naam en één gelaat die Europa een blijvende smet geeft. Het gaat volgens de auteur om verwevenheid die verbindingen zoekt via geldkanalen, machtsposities, informatiesystemen, manipulatie van sociale media en internationale transacties die ver boven de traagheid van de ‘ouderwetse’ democratieën staan en instellingen die vandaaruit ontwikkeld werden. Met als in dit boek het schrijnend voorbeeld van de Verenigde Naties.

Wat is er dan onterecht?

Dat heel veel staatsleiders over de hekel worden gehaald, behalve Netanyahu. Applebaum is Joods. Vermeld dit nergens in haar boek en ook niet in de backcover wordt dit aangehaald. Toch geen onbelangrijk gegeven omdat ze net een aantal landen in het Midden-Oosten aanhaalt maar Israël netjes terzijde laat. Alsof Israël, als extreem zwaar bewapende staat, geen deals sluit met machtige economen en staten en wars is van internationale financiële geldstromen.

In een artikel van De Morgen, 29 september 2024, zegt ze dat de premier van Israël wel het democratisch niveau verlaagt en dat ze ‘het meeste’ schreef voor de aanslag van Hamas op 7 oktober 2023. Op de enige bladzijde van dit boek zegt ze over Hamas en Gaza het volgende: “Voordat Hamas Israël aanviel in oktober 2023, leidde het Gaza als zijn eigen leengoed, een autocratische ministaat.” (blz 128). Ze was dus wel degelijk op de hoogte van de aanval tijdens het afwerken van dit boek. Applebaum beschouwt Hamas, Hezbollah, Houthi’s als een soort huurlingenleger vergelijkbaar met de Wagner-toestand van Rusland. 

Ik geef haar nog altijd het voordeel van de twijfel wat betreft het ontstaan van de tekst. Maar wat Israël al jaren doet met Palestijnen wordt niet vermeld. Alsof Israël niet het prototype is van een autocratie net zoals Iran, Irak, Syrië, Rusland, China,… enz. Overigens is de cover van het boek duidelijk: de zwarte staten werken autocratisch samen. Rood is nog enigszins te verantwoorden. Israël staat rood, net zoals ons land…

Applebaum meet met twee maten en gewichten. Dat is absoluut onterecht gezien de humane catastrofe die zich afspeelt in en net buiten de Joodse staat.

Eigenlijk is dit boek vijf sterren waard. Maar de eenzijdigheid van dit correcte verhaal, het ontbreken van de kritische achterflap, is voor mij een meer dan behoorlijk minpunt. Of ben ik nu slachtoffer van autocratische influencers?

Wat er ook van zij. Alleszins de moeite waard om te lezen en achteraf over te discussiëren.

Hoe worden we humaan?, Johann Gottfried Herder, Noordboek Filosofie, 2024***

Van deze denker had ik nog nauwelijks gehoord behalve in het begin van ‘Romantiek’, een interessant boek van Rüdiger Safranski over deze historische Duitse periode. De naam deed mij iets vrij christelijks vermoeden, iets in de zin van het Lutheriaanse Dresden. Uiteindelijk bleek hij een leerling van Kant te zijn, tijdgenoot van o.a. Schiller en Goethe en een samenwerking tussen die twee leidde tot de ‘Sturm und Drang’ periode. Hij werd geboren in Kaliningrad als zoon van een koster van de Lutherse kerk. Herder verbleef lange tijd in Riga en reisde vanuit Kopenhagen naar Nantes, Parijs en Straatsburg. Nadien reisde hij veel verder, wereldwijd. Uiteindelijk werd hij de onorthodoxe predikant van de stadskerk in Weimar waar hij overleed. Tot daar een kennismaking met de figuur Herder. Maar wat kunnen zijn gedachten voor ons, nu, betekenen? Dat is altijd de vraag bij figuren die zo’n tweehonderd jaar geleden stierven. Zijn hun gedachten op vandaag nog relevant?

De man had geen gemakkelijk karakter, was een harde werker en verdiepte zich in allerlei culturen, als een soort amateur-antropoloog. Herder is helemaal niet Kantiaans. Hij is milder en geeft het kwaad niet het laatste woord. Humaniteit, is voor Herder, een werkwoord. Je moet er voortdurend aan werken, je moet het beetje bij beetje realiseren. Nu raken we de kern van zijn ideeën.

Herder was religieus geïnspireerd maar van een ‘vrijzinnige en vrijheidslievende soort’. Hij wil iedere periode en iedere cultuur van binnenuit begrijpen. ‘Sich hineinfhülen’. Niet van bovenaf maar van binnenuit proberen te begrijpen wat mensen in hun cultuur drijft. Dat kan tellen als boodschap. Nog één citaat in deze verkiezingstijden: “Hier zien we zijn belangstelling voor en oriëntatie op het gewone leven van het ‘gewone’ volk. Niet de geleerde, stadse en op eigen eer gerichte elite kan de maatstaf zijn: je moet er goed op letten hoe er door de meeste mensen daadwerkelijk wordt geleefd.”

Het boek is opgesplitst in twee delen. Een boeiend stuk over zijn leven en denkwijze. Daarna volgen een aantal vertaalde passages uit zijn belangrijkste werken. Gezien de taal van die passages vond ik dit lastiger om te lezen. Maar de figuur Herder mag niet langer onbekend blijven.

Tussen de rails, Sander Groen, Spectrum , 2023****

25 mooie treinreizen vanuit Europa. Slow travel en ecologisch logisch. Dat is alvast een boeiend startpunt om dit boek even na te pluizen. Ietwat aarzelend begonnen maar toch overwonnen en al denkend aan een tof traject ergens tussen berg en dal. Precies wat een mens nodig heeft om te ontspannen.

De auteur die echt ‘Groen’ heet, legt het goed uiteen. Hij verhaalt zijn reis met diverse stopplaatsen, een knabbeltje of een babbeltje, een bezoek aan een stadscentrum of museum en de ervaring van de treinreis zelf.

Alle landen van Europa komen aan bod. Per land heel veel praktische informatie over de nationale spoorwegmaatschappijen, over welke trein het gaat, de ‘normale’ duur van de rit, hoe en waar je tickets vindt… Ook boeiend is dat Groen per treinrit veel info geeft over overnachting, kostprijs en wat al of niet is inbegrepen.

Een zeer praktisch treinreisboek dus met een knipoog naar het spoorverleden. Tussenin vind je dan ook een uitzwaai die o.a. gaat over leuke boeken over treinreizen, de mooiste stations van Europa, de beste hotels nabij een station,… Eigenlijk een schat aan informatie voor wie even aarzelt om via de weg, via het water of in de lucht een bestemming te vinden. Af en toe zijn er foto’s opgenomen, meestal zwartwit en soms een paar bladzijden tussenin in kleur.

Gezien de speed waarmee het treinsysteem verandert, zal dit boek naar info misschien snel achterhaald zijn, zeker wat prijszetting betreft. Maar de links en wat je ziet vanuit een coupé, zal wel enige traagheid vertonen, net als de boemeltrein waarvan af en toe sprake.

Fictie Literair

Over de berekening van de ruimte III, Solvej Balle, Uitgeverij Oevers , 2024***

Blijkbaar houden Scandinavische auteurs van een reeks. Van misdaadseries wist ik dat al. Van literaire boeken is het altijd even afwachten of wat je koopt dan ook begrijpelijk is. Ik kocht dus deel 3 van haar reeks waar intussen een vierde werd uitgegeven. Het doet denken aan Nobelprijswinnaar Fosse met zijn septologie. Een reeks literaire novelles in eenzelfde stijl. 

Voor mij was het de titel die deed aanslaan. De berekening van de ruimte. Op zich al raar gezien we wel gewoon zijn aan een combinatie van tijd en ruimte, van relativiteit en ruimtevaart à la Musk. Maar een berekening van de ruimte? 

Nieuwsgierig dus begonnen aan een vrij vreemde story. Blijkbaar toch beter om in deze eerst nummer 1 en dan nummer 2 te lezen. Maar goed, het leest toch zelfstandig. Al vraagt het even tijd waar de hoofdpersonages zich bevinden. Nee. Verkeerd. Wanneer ze met elkaar spreken en of de rest van de wereld vooruit of achteruit gaat. 

Er is november 18. En daar stopt de tijd voor twee hoofdfiguren die elkaar in dit boek treffen. Dan is het zoeken en tasten wat of hoe hun niet-tijd iets aanstoot, aftast of doet vernietigen. Een loop in de tijd. Daarin zitten ze vast. Daar komen ook alle existentiële vragen zonder ‘verzachtende’ omstandigheden door.

Wat als jij in een kolk van tijd zit? Mensen ziet evolueren en jij niet? Wat met jou? Wat kan de wereld jou schelen? Geschiedenis? Wat zijn topics? Rijst eten door larven aangevreten?

Balle schrijft met veel herhaling en vertraagt daardoor de tijd in haar boek als element van leesdebiet. Een gewaagde keuze.

Op een of andere manier doet het me denken aan het boek van Le Tellier (The anomaly, Penguin, 2021). Beschreven in een blog De Zondvloed van mei 2022. In een vliegtuig ontstaat een loop in de tijd en komen passagiers aan in een andere wereld. Dit boek werd matig goed verfilmd.

Feit is dat het gevangen worden door tijd, al of niet in een loop, toch een trigger wordt om een andere, semi-dezelfde, realiteit te beschrijven. Wat als jouw tijd stilstaat terwijl iedereen voorbij raast?

De mierenkaravaan, Mariken Heitman, Atlas contact, 2024***

Heb je groene vingers? Ben je bezeten van aarde, knielen op de grond en schoffelen naast pissebedden? Dan kan dit iets betekenen.

Heitman schrijft over de natuur dichtbij je vingers alsof ze een exotische reis onderneemt. Dat is één deel van het verhaal. Het tweede verhaal gaat over mensen die of het werk, of de oogst, of de zaken betreffende die oogst wel of niet aankunnen. Dit is gewoonweg het stilstaand centrum van dit boek.

Daarbovenop is er het drama van Kiek. Zij is de baas, de graver, de ondergraver, de zorger, de aanbrenger. Kiek is ziek. Bij haar wordt een diagnose van MS (multiple sclerose) vastgesteld. Eenmaal zover gaat het zoals altijd; het gaat van langsom minder. Maar de natuur gaat onverminderd verder en vraagt aandacht.

Wie kan wat doen? Is er een aflossing mogelijk? Kan je helen op een bed van gras nabij een kruidentuin?

En wat doet die verdomde haas daar altijd? Hij is er. Hij is er niet. Je ziet hem. Je doet iets en je vindt niets.

Het dartele leven versus een vorm van immobiliteit. Kiek zit dichter bij haar gewassen dan de haas.

Van haast is op het einde geen sprake meer.

Dit is niet mijn boek. Iets te veel van gewassen en natuur en een soort bekommernis die klinkt als komkommernis. Te weinig doordragen. Iets te veel aan speling.

Al ben ik er zeker van dat Heitman zal scoren. Eerlijk toegegeven: 90% van haar zinnen zijn puntgaaf. Alleen hou ik niet zo erg van het verhaal.

Creation Lake, Rachel Kushner, Atlas Contact, 2024*****

Echt een boek naar mijn hart. Voor mij de absolute topper van najaar 2024. 

Waarom?

De taal is luchtig maar goed doordacht. 

De plot is apart en blijft voeren naar een climax, tot op de laatste bladzijden. 

De personages zijn realistisch, soms ietwat te karikaturaal, maar net geloofwaardig in de verhaallijn. 

Het ideeëngoed is actueel en tegelijkertijd een impuls tot nadenken over hoe we leven in deze wereld. Is het immoreel? Is er sprake van moraliteit? Of meer van mortaliteit?

Kushner maakt een boek. Maakt de wereld tot boekvorm. Met vermaak en luchtigheid. Met souplesse en deskundigheid.

Als je ‘Creation Lake’ leest, dan lees je eigenlijk het beste van de huidige tijd. De vergankelijkheid en de standvastigheid en de rare chaos die soms gebeurt als je denkt alles te plannen. Zelfs in die souplesse slaagt Kushner erin om iets neer te zetten over een andere denkwijze, een alternatieve manier van omgaan. Dat klinkt nogal belerend maar eigenlijk is het ook een slimme manier van Kushner om een aantal puntjes aan te halen zonder dat het te ‘ideologisch’ wordt. Dat doet ze dus zeer goed. Ongelooflijk hoe ze strekkingen naast elkaar poneert, niet eens corrigeert en dan verbreedt naar een volgende.

Alles wat ik zeg over dit boek is eigenlijk te weinig en te veel. Het is spannend lezen, intensief ook en tevens hilarisch, aanhoudend tot de ontknoping. 

Ooit was ik een fan van Le Carré. Hoe hij als auteur in het vel van een spion en dubbelspion een verhaallijn kon creëren waarvan je eigenlijk totaal niets wist.

Kushner is een vrouw die hem naar de kroon steekt. 

Ook James Bond verbleekt.

Absoluut lezen. Absoluut.

Askruis, Antoine Sénanque, Ambo/Anthos, 2024**

Dit boek gaat over een historische queeste die zich afspeelt in de 14de eeuw. In de katholiek kerk zijn dat roerige tijden. Niet alleen door de kruistochten maar ook door diverse aftakkingen en mogelijke dwaalsporen binnen kloostergemeenschappen.

Het boek vertelt het verhaal van Antonin en Robert, beide dominicaner monniken. Ze willen het perkament vinden van hun overste Guillaume. De kerk waakt. Want de leermeester van hun overste is meester Eckhart. Alles wat door hem geïnspireerd kan worden, wil de kerk in handen krijgen.

Tot daar het verhaal.

Best een goede start om tot een goed boek te komen. Maar daar slaagt Sénanque niet in. Hij verdwaalt in de poging tot eruditie. Alles willen tonen wat je weet van die tijden maar uiteindelijk het boek an sich vergeten.

Een echt gemiste kans. 

Maar voor wie over pest, Meester Eckhart en de strijd tussen dominicanen en pausachtigen meer wil te weten komen, toch een idee om te overwegen op een herfstachtige zondagnamiddag.

Fictie Thriller

De stilte van de witte stad, Eva Garcia Saenz de Urturi, A.W. Bruna Uitgevers, 2019****

Het verhaal speelt zich af in Baskenland en begint alvast met een creatieve insteek. Een profiler die in coma ligt. Ergens vanuit dit hoofd ontstaat het verhaal. Een behoorlijk complexe trouvaille maar eenmaal je daardoor bent, leest het boek mooi door. Vitoria werd in het verleden geplaagd door een seriemoordenaar. Net als die vrijkomt, worden nieuwe misdaden gepleegd. Volgens een rite, volgens een datum en ook bijen spelen een hoofdrol. En uiteraard is er een vrouwelijke, nieuwe inspecteur die net als de hoofdfiguur houdt van joggen in een warrig stadscentrum vol trappen.

Het boek kent een mooi verloop en doet verlangen om de stad te bezoeken (liefst zonder moordaffaires). De ontwikkeling verloopt traag maar kent geen downs. Op zich al indrukwekkend voor een boek van meer dan vierhonderd bladzijden. Knap geschreven al had ik wat moeite met het startpunt. Een teveel aan retro had kunnen vermeden worden.

De lokaliteit en traditie gekoppeld aan misdaad doet me denken aan het boek besproken in de vorige blog: ‘Het eiland van de zielen’ (Pulixi) dat zich afspeelt in Sardinië.

Rosa en Björk, Satu Rämö, Ambo/Anthos, 2024****

Dit boek is een vervolg op ‘Hildur’, van dezelfde auteur. Ik las dat boek niet en begon dus bij deze titel. Eerst en vooral moet je misschien de kaart van IJsland bekijken. Er zijn niet zo veel wegen en het landschap vertaalt zich puur in afstand. Er wonen weinig mensen in IJsland, zeker als je de hoofdstad verlaat. Waar wij gewoon zijn aan wegwijzers voor een fusiegemeente, beschrijven ze daar met naam wie je kan vinden bij de eerste of de tweede volgende afslag. Dat is een setting die je niet mag vergeten als je dit boek leest. Het boek mixt tussen tijden en plaatsen. Altijd goed om de titels te lezen. Want tijden en plaatsen zijn een signaal, eigen aan het land en dus ook aan de auteur.

Er zijn ondanks het weidse landschap veel mensen getourmenteerd. Bezig met hun verleden, met hun falen en angsten. Dat is voor de beide rechercheurs Hildur en Jakob niet anders. De titel ‘Rosa en Björk’ verwijzen naar de verdwenen zusjes van Hildur. Daartussen is er een ander moordverhaal waar beide rechercheurs samenwerken. Het boek scherpt je aandacht door diverse verhaallijnen. De schrijfstijl is mooi en sober en de chronologie is essentieel. Een trage literaire thriller. 

Al valt het op (zie de volgende twee besprekingen) dat heel veel ‘misdaad’verhalen zich nu in een familiale context afspelen. Op zich geen probleem maar de kans op een déjà vue is niet gering.

De stem uit het bos, Liz Moore, Wereldbibliotheek, 2024****

Het verhaal speelt zich af in de Adirondacks, een natuurgebied in het noordoosten van de VS, op vier uur rijden van New York. De rijke familie Van Laar is al meerdere generaties eigenaar van een groot domein in deze natuur. Zij waren ook de starters van natuurzomerkampen voor teenagers. Leren overleven in de natuur, een ongewoon ritme voor het rijke jonge volkje, een manier om anders in het leven te staan, een soort van ruggengraattraining om straks beter te scoren.

Tot Barbara verdwijnt. De dochter van de huidige Van Laar’s. Paniek alom want ook haar broer verdween jaren eerder. Een herhaling is toch absurd, niet mogelijk? 

Tot daar de start van een supergoed geschreven boek. Met heel veel gevoel voor blabla van het rijke volkje en diens kroost, met heel veel inleven voor wie iets kent van de natuur. Op een van de eerste pagina’s werd een plattegrond aangemaakt met belangrijke herkenningspunten. Inderdaad, de manier waarop mensen bewegen en snel van route veranderen, vraagt soms om een geografische insteek. 

Mooi is dat Moore in deze beperkte ruimte, visie maakt over pretentieuze rijke Amerikaanse lui, mensen met minder kansen, vrouwen met een andere geaardheid en tegelijkertijd een natuurbeeld schetst. Hoe natuur een mens kraakt of maakt. Hoe geld natuur kan bezitten maar er niets van kent en eigenlijk aan pretentie daar geen vorm van overleving vindt. Hoe vrouwen voor geld door vaders met geld worden uitgehuwelijkt met mannen met geld en alles met dollars wordt toegedekt. 

Dit boek heb ik graag gelezen. Zeer goed uitgewerkt ook qua karakters. Er is moord. Maar er is vooral een situatie van ongenoegen, eigen aan het Amerika van nu.

Waarom we logen, Karin Slaughter, Harper Collins, 2024**

Slaughter zorgt altijd voor bestsellers. Dus wou ik dat ook eens proeven gezien het een aantal jaren geleden was dat ik van deze auteur iets las. Voor mij niet direct een hoogvlieger.

Eigenlijk had het veel mee van ‘De stem uit het bos’ (zie hierboven). Alleen was dit een slechtere editie. Het begint ook met een rijke familie, eigenaar van een natuurdomein in de Appalachen (VS). Daar ligt de Mc Alpine Lodge, een vakantieoord met alles erop en eraan. Een meer, vele trails, vismogelijkheden, watervallen, aparte cabines,… Daar gaan Will Trent en Sara Linton hun huwelijksreis doorbrengen. Idyllisch idee. Tot een kreet hun eerste dag verstoord en hun idylle in het water valt. Trent is ‘special agent’ en Sara is anatoom-patholoog. Genoeg kennis dus om een en ander uit de doeken te doen. Dat doet Slaughter dan ook vrij omstandig. Hierdoor wordt het boek bij wijlen een soort van les in lijkenversnijding, een les in oriëntatie (die uiteindelijk niets verandert aan de plot).

Na tweehonderd bladzijden wordt duidelijk dat de hoofdverdachte niet de dader is van de moord op zijn vrouw. Iets wat je na vijftig bladzijden al doorhad. Dan begint het verhaal opnieuw van diverse verdachten.  Zoiets als de tien kleine negertjes in de Appalachen.

Storend vond ik de repetitie van een aantal fragmenten. Zogenaamd uit een andere hoek beschreven maar bijna een copypaste. Wat me even deed terugbladeren wegens de twijfel of ik me die passage nu echt wel herinnerde. Vervelend.

Ook hier keren familiale jeugdtrauma’s terug. Will had een moeilijke jeugd in een weeshuis, toevallig hetzelfde weeshuis als een van de verdachten. Een te groot toeval die de geloofwaardigheid ondermijnt.

De climax is dan wel weer goed. Net met een twist die niet voorspelbaar is. Hierin toont ze zich weer meester. Maar als je daarvoor 350 bladzijden moet doorworstelen, is het nog maar de vraag of je de queen van thrillers mag genoemd worden.