Gelezen XXXI

Annick Vansevenant 

voor De Zondvloed Boekhandel

Editie juni 2024

Non-fictie

Onder een andere hemel, Joke J. Hermsen, Prometheus, 2023*****

Velen onder ons vertrekken straks op reis. Vakantie nemen onder een andere hemel. Wat zoeken we daar? Beter weer? Een andere eetcultuur? Culturele verrassingen? Een landschap dat wij niet kennen? Gaan om straks weer blij te zijn om thuis te komen? Of voel je je thuis niet thuis en wil je liever zwerven buitenshuis?

Filosofe Joke Hermsen stelt zich die vragen terwijl ze zelf rondzwerft. Of beter... omzwerft. Ze gaat tegelijkertijd na waar andere denkers, jaren terug, zwierven en wat hun bedenkingen waren.

Een boek over thuis, thuisloosheid, heimwee en vertezucht. Soms ligt alles dicht bijeen. De verdienste van Hermsen is dat ze diepgaand denken pretentieloos neerzet en je soms op één bladzijde blijft nadenken. Zoals ze schrijft over Rilke die alleen in zijn gedichten kon wonen: 'Waar ik werk ben ik waar'.

Ze 'speelt' nog met andere schrijvers en denkers zoals Arendt, Angelou, Rilke, Salomé, Hölderlin...

Dit is een rijk boek. Aan gegevens, aan gedachten en doordacht neergezet. Een boek dat het verdient om altijd op reis meegenomen te worden en zelfs na drie keer lezen niet verveelt.

Boeiend hoe in de zogenaamde Lage Landen diepe gedachten te boek worden gebracht. Hermsen, Beeckman en Claeys vormen een prachtig legioen van hedendaags traditioneel denken.

Vakantietip: waar je gaat door vertezucht en je heimwee niet negeert.

Inheritance, Robert Sackville-West, Bloomsbury London, 2011****

Britser kan het niet. De auteur is een telg van de 'The Sackvilles of Knole'. Die stamboom gaat terug tot 1566 en overspant dus de volledige 'modern times' van het adellijke Engeland. Gelukkig is de auteur niet gespeend van humor, enig sarcasme zelfs en het tot in het absurde toe flegmatisch beschrijven van op z’n minst zeer eigenaardige toestanden in zijn ver familiaal verleden. Je leest hoe Knole eigendom werd van de Sackville-familie en beetje bij beetje de vorm kreeg die het gebouw nu kenmerkt. Knole kreeg vooral bekendheid eind vorige eeuw dankzij Vita Sackville-West die een stormachtige relatie had met Virginia Woolf. Het boek staat dan ook vol citaten van beide auteurs.

Je leest hoe Knole beetje bij beetje werd opgebouwd, soms in andere handen terechtkwam en dan terug weer door een tak van The Sackvilles en The West-familie werd bewoond, hoe het interieur in bezit kwam van de meest vreemde artefacten, hoe grootooms en neven soms wel en soms niet in de gunst vielen van Buckingham. Hoe de vrouwen van een aantal Sackvilles werkelijk feministisch waren avant la lettre en hun strijd streden met als speerpunt erfeniskwesties... Het blijft verrukkelijk lezen en een openbaring. Een zeer aparte inkijk op de Britse adel met alle tierlantijntjes, buitenechtelijke relaties, ruzies en ander excentriek leven.

Vakantietip: reden te over om even het kanaal over te steken naar Knole, ietwat ten zuiden van Londen en dichtbij Sevenoaks.

Fictie

Empusion, Olga Tokarczuk, De Geus, 2023****

Dit is de eerste roman sinds deze Poolse auteur de Nobelprijs Literatuur kreeg in 2018. De auteur is een buitenbeentje en schuwt het vreemde niet. Of toch niet zo vreemd? Het verhaal van het boek doet denken aan 'De Toverberg' van Thomas Mann. Plaats van het gebeuren is een sanatorium waar de jonge hoofdfiguur Wojnicz terechtkomt. Een herenpension waar gekuurd wordt, wandelingen een moment zijn om te ventileren, likeur om veel te verteren en gesprekken worden gevoerd die erg filosofisch klinken.

Saai? Absoluut niet. Al tijdens de eerste bladzijden wordt het lijk van de pensionhoudster gevonden. Waarop verder wordt gesponnen naar de rol en betekenis van vrouwen door de mannelijke bewoners/nepfilosofen. Heerlijk onnozel en op dit moment in de geschiedenis totaal achterhaald.

De omgeving van het kuuroord (Silezië) is bergachtig en lijkt wel op het vergeten beeld van de boreale wouden die vroeger de noordkant van Eurazië bedekten. De hoogdravende filosofie wordt hier ondergraven door een vreemde begroeiing, barbaars uitziende kolenbranders, gevelde bomen die lijken op begroeide... lijken. Een sfeer van angst ontstaat buiten de muren van het oord. Angst die ook binnenin blijft leven en Wojnicz beklemt. Net zoals zijn leven een klem is om zijn ware aard te beleven. Zijn ware aard die uiteindelijk lang verborgen blijft.

Een feministisch antwoord op ‘De Toverberg’? Dat kan. Maar eerder nog is het boek een beklemmend verhaal over groeiende vervreemding terwijl het om genezing zou moeten gaan. De afstand tussen mensen (meestal mannen), tussen vrouw en man en transgender, tussen mens en natuur, tussen leven en dood of levend dood... zijn centrale thema’s. Prachtig beschreven, spittante dialogen en een paar zwartwit-foto’s die als het ware een doodsprentjes zijn.

Vakantietip: een aanrader voor wie niet naar Silezië reist.

Winterverhalen, Ingvild H. Rishoi, Koppernik, 2023****

Winterverhalen bestaat uit drie novellen zich afspelend in een Scandinavische winter. De auteur uit Oslo kiest voor een plaats midden het menselijke in een maatschappij die semi ontmenselijkt is. Hard als het klimaat, zacht als het hart van mensen met een bekommernis.

Ontroerend zonder in het theatrale te vervallen. Wat een kunst op zich is. Het gaat over armoede en liefde voor je dochter die een onderbroek wil die je eigenlijk niet kan betalen. Gevecht tegen de storm van onbegrip. Steeds weer treden mensen op die niet passen in het beeld van ‘social media’. Ondanks die afstand kennen we allemaal mensen zoals zij en zijn we desondanks net zoals zij. Met een droom die niet past in het kader.

De schrijfstijl is vrij direct waar korte spetters van dialogen koel worden neergezet en toch het juiste gevoel creëren.

Een zeer goed boek dat ik eigenlijk te snel las. Omdat het vlot leest. Waardoor je, als mens van deze haastige tijden, soms die ene knip van de auteur mist. Niet altijd een knipoog.

Vakantietip: te lezen op een vakantie ver weg van een drukke wereld. Ergens in Lapland.

Shy, Max Porter, De Bezige Bij, 2023***

Deze auteur 'vermorzelde' mij met zijn boek 'Verdriet is een ding met veren', een zeer aparte en rauwe benadering van een rouwproces. Benieuwd dus naar zijn laatste werk.

Geen vijf sterren. Middenin het verhaal zelfs nauwelijks één ster. De kentering kwam er na een ontsnapping (of was het een zelfmoordpoging) van de jonge tiener Shy. Hij ontsnapt uit een tehuis met de treffende naam Laatste Kans. In zijn hoofd de stemmen die hem aanmanen, uitlachen, iets aanpraten, uitdagen, honen en kleineren. Een leven vol stemmen die niet overgaan. Dan ontsnapt hij uiteindelijk uit het tehuis, met een rugzak vol stenen die zwaar weegt. Een verwijzing naar de zelfmoord van Virginia Woolf? 

Op naar het donkere water. Hij waadt en merkt iets vreemds. Twee dobberende dingen. Hij kijkt en denkt. Vergeet de koptelefoon en zijn plan. Twee dode dassen.

Shy keert terug en werpt zijn keien tegen de gevel en de ramen van Laatste Kans. Iedereen komt buiten. Het is tieren, vechten, verbijten en uiteindelijk een overgave in de armen van wie hij daar kent. Tehuis wordt thuis.

Experimenteel van taal en altijd balancerend tussen ruw en teder. Toch overtuigde het begin niet. Een teveel aan herkenning van het arme, verlaten joch. Pas na de scene met de vijver ontstond een andere dynamiek en kwam er een interactie tussen natuur, beleving, daad en mensen mooi boven water.

Vakantietip: beter niet lezen aan de rand van een donkere vijver met drijvende dode dassen.

Walvistij, Elizabeth O’Connor, Ambo/Anthos, 2024****

Het lijkt wel middeleeuws. Maar niets is minder waar. We zijn waarachtig in het jaar 1938 wanneer dit verhaal begint. Alles speelt en spoelt zich af op een eiland niet ver van de 'echte' rand van de wereld. Steeds kijkt men uit naar wat van dat vasteland komt. Is het goed of slecht nieuws? Is er vertrouwen of eerder sprake van misleiding?

De grens van dit eiland is niet louter een geografische maar ook een absolute, mentale grens. De auteur scherpt die venijnig aan. Heel mooi gezet.

Er spoelt een dode walvis aan. Flauw nieuws voor de eilandbewoners want hun oren scherpen zich op nieuws van oorlog en andere onzekerheden.

Hoofdfiguur Manod droomt van de wereld net over dat water. Ze imponeert de twee antropologen die het kadaver van de walvis willen onderzoeken en ook meer kennis willen krijgen van de traditionele manier van leven daar op dat eiland. Ze vinden in Manod een bron van informatie en romantiseren het harde leven daar. De bewoners worden object terwijl Manod denkt dat zij kans maakt op een ander leven, daar aan de overkant, aan de wal. Zij vertelt wat zij weet en hoopt op meer daar, daarachter dat beetje water.

Niets loopt zoals het moet.

Uiteindelijk gaat het om een vorm van respect in dit boek. Romantiseren van leven bestaande uit labeur dat niet gemakkelijk is maar snel kan gerapporteerd worden, is een ding. Daar blijven leven en met de middelen die je hebt voortdoen en overleven, is een ander verhaal.

Dit is echt een goed boek.

Vakantietip: mee te nemen op reis naar een of andere kust aan de Noordzee of Ierse Zee.

De moord in de crypte, Oliver Pötzsch, Meulenhoff Boekerij, 2024***

Wie ooit Wenen bezocht, zal zeker de centrale kathedraal niet vergeten: St. Stephansdom. In de crypte van deze kerk wordt een lijk gevonden. We spreken om en rond 1930. Dat merk je ook aan de interesse voor spiritisme (bloeiend in Wenen vanaf 1900), de opkomst van de telefoon en de typmachine en het antisemitisme dat zich steeds meer uit.

De hoofdfiguren zijn Julia, die als fotografe werkt voor de Weense politie en af en toe bijklust voor een bordeel waar ze foto’s neemt van belangrijke persoonlijkheden in een vrij private bezigheid. Ook werkt ze voor een jeugdvriend die journalist is bij een plaatselijke krant. Een inkijk dus in een stad met veel kantjes waar ook veel kantjes worden afgelopen. Met Leo, politie-inspecteur en tevens haar ‘echte’ baas heeft ze een relatie die wegens hun totaal verschillende afkomst altijd op het randje van een breekpunt staat. Julia heeft na verkrachting een dochter, Sisi, die woont in het bordeel en niet kan praten.

Vraag is of er geesten gemoeid zijn met het gevonden lijk in de kerk. Of zijn er spiritisten die zeer ver gaan? Of wetenschappers die alles doen om schedels te verzamelen?

Dit boek start met een prachtig idee. Maar de auteur weet van geen ophouden en verliest zich soms in extremiteiten. Iedere figuur is een karikatuur en de schrijver laat dan ook nog Arthur Conan Doyle opdraven en een behoorlijke belangrijke rol spelen. Doyle is de schrijver achter Sherlock Holmes. Te veel van het goede wordt nooit goed.

Eigenlijk heeft deze auteur meer in petto. Het boek leest goed door als je het teveel aan 'monumenten van mensen' vergeet.

Vakantietip: onthoud een aantal straten en musea die ook op vandaag nog bestaan. Maak een wandeling via de Ringstrasse naar de Mariahilfnerstrasse en daarna over de Donau naar Leopoldstadt. Wenen met dit boek op een terras nabij de St. Stephanskirche... misschien zie je wel geesten. Geestig is het zeker.

11%, Maren Uthaug, Uitgeverij Mozaïek, 2023***

Dit is geen boek voor mensen met ideeën à la Vlaams Belang. Dit is misschien wel de nachtmerrie van de witte, viriele, blanke man. Uthaug gaat naar een wereld van 11%. Een omgekeerde wereld waar alleen vrouwen het voor het zeggen hebben en mannen eigenlijk een rest voor de kweekcentrale vormen. Hilarisch om de wereld op z’n kop te zien. Ook zeer mooi van stijl en naderhand zie je de personages genuanceerd getekend.

Er is uiteraard een lesbische noot. Maar evengoed ook aandacht voor ouderenzorg, voor de nabijheid van een klooster en vooral... addergebroed en menstruatiebloed.

Van dit boek heb ik genoten maar zou het niet aan iedereen aanbevelen. Zeker niet aan vrouwenhaters of non-wokers.

Echt amusant.

Vakantietip: misschien Scandinavië. Maar vooral bijhouden tot de internationale vrouwendag op 8 maart of lezen als je langs of in de Gay Pride loopt.

Baumgartner, Paul Auster, De Bezige Bij,2023***

De auteur overleed een tweetal maanden geleden. Daarmee verliest de Amerikaanse literaire wereld een belangrijke stem. Baumgartner zal een van zijn laatste werken zijn. Niet toevallig over een bejaarde man van 71 jaar die zoekt. Soms zoekt naar de draad van zijn gaan, soms naar de draad van zijn bestaan en toch nog alert genoeg is om te weten waar en wat hij zoekt en soms niet vindt. De herinnering aan liefde, het terugvinden van een mogelijke geliefde, het nadenken als senior-filosoof. Auster doet het integer en beschrijft dit van binnenuit. Mooi.

Mijn appreciatie is matig omdat de beginfase vrij herkenbaar en dus niet genoeg tot he point was voor zover ik de auteur ken. Misschien ook omdat het vrij stereotiep leest. Een man met veel diepzinnige gedachten ondergaand in lijden sinds de dood van zijn geliefde en dan oplevend met een ander die ook dat lief kende. Tja. Precies daarom geen vier of vijf sterren. Nergens wordt het stereotiepe doorbroken en dat is niets voor Auster.

Op het moment van lezen, was de auteur niet dood. Niet dat ik mijn mening omtrent dit boek zou herzien. Maar het is en blijft een auteur de moeite waard om te lezen. Echt waar waard.

Vakantietip: niet lezen als mantelzorger als je zelf in overdrive gaat.

Bloedzang, Caro Van Thuyne, Koppernik, 2023***

Eerder las ik van deze auteur ‘Tussen wee en wens’ (Koppernik****) met verwijzing naar een vorige blog voor deze boekhandel. Met dat boek won ze De Bronzen Uil 2021. Terecht.

Benieuwd dus naar dit boek dat gezien het aantal bladzijden en de onstuimigheid van de auteur voor mij een must was en me nieuwsgierig maakte. West-Vlaams zo uitgebreid? Waar gaat dat heen?

Bloedzang is een ode aan haar moeder. De moederfiguur waar zij mee opgroeide, waartegen ze rebelleerde, waarmee ze vocht en waar ze nu naar toe gaat. Want moeder is getroffen door een trombose, ligt in het ziekenhuis en dat in volle corona-tijd.

Bloedzang is meer dan dat. Het is eveneens een parcours die de auteur aflegt om te begrijpen wat ze niet begrijpt. Moederliefde. Bloedzang. Hoe uiteindelijk, nabij het vergaan, bloedbanden nauwer komen ondanks zoveel verschillen. Van Thuyne speelt met het thema en de cruciale punten waar je als dochter mee te maken krijgt eenmaal je het verleden ziet passeren. Dat zet ze cru neer. Op z’n West-Vlaams. Tegelijkertijd haalt ze thema’s aan die ze dan meer diepgang geeft dankzij andere, internationale en vooral feministische auteurs.

Misschien schat ik dit boek niet naar waarde. Misschien is het voor mij, als West-Vlaamse en geboren in diezelfde streek, te herkenbaar. Ook té West-Vlaams. Van Thuyne brengt het West-Vlaams bijna fonetisch aan. Soms is dat en het herhalen, bijna letterlijk van veel zinnen, voor mij een breekpunt in de potentie die het boek niet haalt.

Een teveel aan herhaling, een beetje cru zijn op z’n West-Vlaams, een portie literatuur binnenbrengen en dan hopen dat het aan elkaar hangt.

Vakantietip: een auteur die je moet lezen terwijl je wandelt in Koekelare, de abdij van Gistel bezoekt en een pint drinkt in Zande.

Stromend graf, Robert Galbraith, Meulenhoff Boekerij, 2023**

Als ik de lezers één raad mag geven: koop het als e-book. Deze turf weegt niet minder dan anderhalve kilogram en is dus niet lang in één hand te lezen. Dus las ik het boek aan tafel zoals een ijverige leerling van het lager onderwijs. Maar goed, ook dat is plezant als de lente natter is dan ooit tevoren. Galbraith is een pseudoniem van J.K.Rowlings. Niet dat dit belangrijk is wat betreft de kwaliteit van lezen. Alleen de verwondering dat Rowlings in het nieuws kwam als anti-transgender-minded en dan zelf een mannelijk pseudoniem verzint. Begrijpe wie kan.

Over het boek dan. Het verhaal speelt zich af in Norfolk binnen een sekte. Op vraag van een vermiste zoon wil de hoofdfiguur Robin Ellacott de sekte infiltreren. Beetje bij beetje groeit het verhaal en de supsense. Wie is wie? Wie kan je vertrouwen? En hoe bouw je binnen een sekte communicatie op met de buitenwereld? Zelfs als buitenstaander met een opdracht blijf je niet ongevoelig of wordt er diep van binnen een snaar geraakt. Dat is absoluut de verdienste van dit boek.

Een pracht van een idee. En uiteindelijk wel boeiend mocht Galbraith/Rowling zijn/haar verhaal wat beknopter geschreven hebben.

Over stijl heb ik het niet. Dit is een suspense-verhaal zonder pretentie. Dat mag er zijn. De opbouw is soms correct en dan loopt het weer mank. Je krijgt de indruk dat er diverse schrijvers bezig zijn aan dit verhaal. Rowling is geen auteur, maar een schrijfbedrijf naar mijn bescheiden mening.

Al bij al, leuke literatuur.

Vakantietip: neem het mee naar Sandringham House, niet ver van King’s Lynn in Norfolk. Zwerf dan even weg naar de kust via Hunstanton en Cromer.